TLGD – Khẳng định vị thế trong nhóm dẫn đầu cả nước về chất lượng mũi nhọn, giáo dục Thanh Hóa giai đoạn 2020-2025 còn ghi nhận những chuyển biến tích cực ở diện đại trà và nỗ lực vượt khó nơi cơ sở. Tuy nhiên, để thực sự trở thành động lực đột phá cho mục tiêu đưa Thanh Hóa thành cực tăng trưởng mới, ngành giáo dục đang đứng trước những đòi hỏi đổi mới sâu sắc và toàn diện hơn.
Tháng 10 năm 2025, mảnh đất xứ Thanh rộn ràng không khí của Đại hội Thi đua yêu nước tỉnh lần thứ XI. Đây không chỉ là dịp tôn vinh những điển hình tiên tiến mà còn là thời điểm quan trọng để nhìn lại chặng đường 5 năm (2020-2025) thực hiện Nghị quyết Đại hội Đảng bộ tỉnh lần thứ XIX, đánh giá khách quan những thành tựu và không né tránh những trăn trở trên con đường phát triển.
Giữa bức tranh kinh tế – xã hội chung của tỉnh với nhiều gam màu sáng – tốc độ tăng trưởng GRDP bình quân ước đạt 10,24%, ấn tượng đứng thứ 4 cả nước – lĩnh vực giáo dục và đào tạo tiếp tục khẳng định vai trò then chốt, là nền tảng vững chắc nuôi dưỡng khát vọng cất cánh của tỉnh. Truyền thống hiếu học lâu đời, tinh thần vượt khó không ngừng nghỉ của đất và người xứ Thanh lại một lần nữa được khắc họa đậm nét qua những kết quả đáng ghi nhận trong sự nghiệp “trồng người”.
Nhắc đến giáo dục Thanh Hóa, không thể không nhắc đến “đặc sản” giáo dục mũi nhọn – niềm tự hào đã trở thành thương hiệu không chỉ của tỉnh mà còn của cả nước. Báo cáo tổng kết phong trào thi đua yêu nước giai đoạn 2020-2025 của UBND tỉnh một lần nữa khẳng định vị thế này: “giáo dục mũi nhọn luôn đứng trong tốp đầu của cả nước”.
Con số biết nói. Lá cờ đầu vẫn là Trường THPT Chuyên Lam Sơn, ngôi trường danh tiếng với bề dày lịch sử hơn 90 năm. 5 năm qua, Lam Sơn tiếp tục là “lò luyện” tài năng, mang về 328 giải quốc gia (tăng 43 giải so với giai đoạn trước), và đặc biệt là 9 huy chương danh giá tại các kỳ thi Olympic khu vực và quốc tế (5 Bạc, 4 Đồng).
Thầy Nguyễn Bá Tư (Trường THPT Chuyên Lam Sơn), người thầy có “bàn tay vàng” trong việc bồi dưỡng nhiều học sinh đoạt huy chương Vật lý quốc tế và châu Á.
Những cái tên như Nguyễn Đại Dương (HCB Toán quốc tế 2022), Lê Viết Hoàng Anh (HCB Vật lý quốc tế 2023), Hà Duyên Phúc (HCB Vật lý quốc tế 2024), Lê Thành Đạt (HCĐ Hóa học 2024), cùng Trần Vũ Lê Hoàng, Hoàng Tuấn Kiệt (HCĐ Vật lý Châu Á 2024)… đã nối dài thêm bảng vàng thành tích, khẳng định trí tuệ Việt Nam và đất học xứ Thanh trên trường quốc tế.
Dấu mốc đáng nhớ năm 2023, khi Thanh Hóa lần đầu tiên có học sinh vô địch Đường lên đỉnh Olympia – em Nguyễn Xuân Mạnh (nối tiếp Quán quân Lê Xuân Mạnh trước đó), đã tạo nên niềm tự hào lan tỏa mạnh mẽ.
Thành công đỉnh cao này không tự nhiên mà có. Đó là kết tinh của sự khổ luyện không mệt mỏi của học trò, sự đầu tư đúng hướng của tỉnh, và trên hết là tâm huyết, trí tuệ của đội ngũ nhà giáo. Kỷ yếu Đại hội Thi đua yêu nước tỉnh đã trân trọng vinh danh nhiều “người lái đò” thầm lặng như thầy Nguyễn Bá Tư (Trường THPT Chuyên Lam Sơn), người thầy có “bàn tay vàng” trong việc bồi dưỡng nhiều học sinh đoạt huy chương Vật lý quốc tế và châu Á. Chính sự tận tụy, đam mê và phương pháp sư phạm hiệu quả của những người thầy như vậy đã thắp lên ngọn lửa khát khao chinh phục đỉnh cao tri thức cho bao thế hệ học trò xứ Thanh.
Lê Xuân Mạnh (Trường THPT Hàm Rồng, Thanh Hóa) quán quân Đường lên đỉnh Olympia năm thứ 23
Nhưng bức tranh giáo dục Thanh Hóa không chỉ có gam màu rực rỡ của thành tích đỉnh cao. Một tín hiệu đáng mừng là chất lượng giáo dục đại trà cũng cho thấy những chuyển biến tích cực, thể hiện nỗ lực nâng cao mặt bằng dân trí và chất lượng nguồn nhân lực chung.
Điểm trung bình các môn thi tốt nghiệp THPT, một chỉ số quan trọng phản ánh chất lượng giáo dục phổ thông, đã có sự cải thiện rõ rệt qua từng năm. Từ vị trí 32/63 tỉnh thành năm 2021 (với điểm trung bình 6,36), Thanh Hóa đã bền bỉ vươn lên vị trí 18/63 vào năm 2024 (với điểm trung bình 6,82). Sự thăng tiến này tuy chưa phải là đột phá nhưng cho thấy hướng đi đúng đắn và sự nỗ lực không ngừng của toàn ngành trong việc nâng cao chất lượng dạy và học ở diện rộng.
Cơ sở vật chất, một yếu tố nền tảng, cũng được quan tâm đầu tư. Tỷ lệ trường học đạt chuẩn quốc gia đến năm 2025 ước đạt 86,9% là một con số ấn tượng, phản ánh sự đầu tư bài bản về trường lớp, trang thiết bị dạy học, tạo điều kiện tốt hơn cho thầy và trò ở các địa phương, kể cả vùng khó khăn.
Song song đó, hệ thống giáo dục đại học, cao đẳng và giáo dục nghề nghiệp đang trong quá trình rà soát, tái cấu trúc theo hướng thiết thực hơn, gắn kết chặt chẽ hơn với nhu cầu thực tiễn của thị trường lao động và định hướng phát triển các ngành kinh tế mũi nhọn của tỉnh.
Sức bật từ cơ sở: Vai trò của Đảng, phong trào thi đua và những tấm gương thầm lặng
Đằng sau những con số, những thành tích là sức sống mạnh mẽ của các phong trào thi đua yêu nước được các cấp ủy Đảng, chính quyền và ngành giáo dục phát động, lan tỏa sâu rộng. Phong trào “Dạy tốt – Học tốt”, “Đổi mới sáng tạo trong quản lý, giảng dạy và học tập” không còn là những khẩu hiệu chung chung mà đã thực sự đi vào chiều sâu, trở thành động lực nội sinh quan trọng.
Bộ trưởng Bộ Giáo dục và Đào tạo Nguyễn Kim Sơn trao Bằng khen “Nhà giáo tiêu biểu” cho thầy giáo Hà Văn Thạo. (Trường Mầm non Pù Nhi – Thanh Hóa)
Cuộc vận động “Mỗi thầy giáo, cô giáo là tấm gương đạo đức, tự học và sáng tạo” gắn với việc học tập và làm theo tư tưởng, đạo đức, phong cách Hồ Chí Minh đã khơi dậy tinh thần trách nhiệm, lòng yêu nghề, khát vọng cống hiến và ý thức tự rèn luyện trong mỗi nhà giáo. Vai trò lãnh đạo, chỉ đạo của các cấp ủy Đảng trong việc định hướng, kiểm tra, đôn đốc và tạo điều kiện cho các phong trào thi đua phát triển đúng hướng, thực chất là yếu tố then chốt.
Sức mạnh nội sinh này được minh chứng sống động qua những tấm gương điển hình được trân trọng vinh danh tại Đại hội Thi đua yêu nước tỉnh lần thứ XI. Điều đáng nói là, những tấm gương sáng không chỉ tập trung ở các trường điểm, trường chuyên mà còn lan tỏa mạnh mẽ ở các cấp học, các địa bàn, đặc biệt là những nơi còn nhiều gian khó.
Hình ảnh thầy Hà Văn Thạo (Trường Mầm non Pù Nhi, Mường Lát) – nam giáo viên mầm non duy nhất cả nước được vinh danh Nhà giáo tiêu biểu toàn quốc năm 2023 – vượt suối băng rừng, bám bản gieo chữ, chăm sóc những mầm non nơi rẻo cao biên giới thực sự là biểu tượng cho sự hy sinh thầm lặng, lay động lòng người.
Hay những cô giáo như Lê Thị Huyền (THCS Cẩm Tân, Cẩm Thủy), Nguyễn Thị Vinh (Hiệu trưởng Trường Mầm non Điền Lư, Bá Thước) được vinh danh tại Đại hội với những thành tích cụ thể trong bồi dưỡng học sinh giỏi và xây dựng trường chuẩn quốc gia, là minh chứng cho nỗ lực không ngừng nghỉ ở cấp cơ sở.
Sự nỗ lực không chỉ đến từ cá nhân mà còn là sức mạnh của ý chí tập thể. Việc các trường học ở những địa bàn còn nhiều khó khăn như Trường Mầm non Nga Sơn (Nga Sơn), Trường THCS thị trấn Bến Sung (Như Thanh)… vượt khó vươn lên, được vinh danh tại Đại hội, cho thấy tinh thần đoàn kết, quyết tâm nâng cao chất lượng giáo dục ngay từ gốc rễ.
Và tất nhiên, không thể không nhắc đến những “trái ngọt” là các em học sinh xuất sắc. Bên cạnh những cái tên đã tỏa sáng trên đấu trường quốc tế như Hà Duyên Phúc, còn có những em như Trịnh Mai Linh (Trường THPT Triệu Sơn 3), không chỉ là thủ khoa khối D01 tỉnh Thanh Hóa năm 2025 mà còn là học sinh 3 tốt cấp Trung ương, tích cực tham gia các hoạt động xã hội.
Chính những điển hình này, từ thầy cô đến học trò, từ miền xuôi đến miền ngược, từ trường chuyên đến trường làng, đã tạo nên sức bật mạnh mẽ, góp phần làm nên diện mạo đáng tự hào của giáo dục Thanh Hóa hôm nay.
Hướng tới tương lai: Thách thức, định hướng và đòi hỏi cho cực tăng trưởng mới
Tự hào với những thành quả đã đạt được, nhưng ngành giáo dục Thanh Hóa cũng thẳng thắn nhìn nhận những khó khăn, thách thức không nhỏ đang đặt ra trong giai đoạn phát triển mới, nhất là khi tỉnh đặt mục tiêu đầy tham vọng: trở thành một cực tăng trưởng mới ở phía Bắc Tổ quốc, một tỉnh công nghiệp hiện đại vào năm 2030. Báo cáo tình hình kinh tế – xã hội tháng 10 và các nhiệm vụ trọng tâm tháng 11 năm 2025 của UBND tỉnh đã chỉ ra một số vấn đề cấp bách cần tập trung tháo gỡ.
Bài toán về đội ngũ nhà giáo vẫn là một thách thức lớn và dai dẳng. Tình trạng “thừa, thiếu giáo viên cục bộ ở các cấp học”, đặc biệt thiếu giáo viên ở các môn học mới theo Chương trình GDPT 2018 (Tiếng Anh, Tin học ở tiểu học) và ở các vùng khó khăn, miền núi, đòi hỏi các giải pháp căn cơ và đồng bộ. Nhiệm vụ “khẩn trương tuyển dụng giáo viên” được đặt ra cấp thiết.
Tại Hội nghị tổng kết năm học 2024-2025, triển khai nhiệm vụ năm học 2025-2026 của Sở Giáo dục và Đào tạo tỉnh Thanh Hóa. Ông Tạ Hồng Lựu (Quyền Giám đốc Sở) đã thẳng thắn chỉ ra những tồn tại cần khắc phục.
Việc tỉnh Thanh Hóa tiên phong thực hiện mô hình chính quyền địa phương 2 cấp (tỉnh và xã, bỏ cấp huyện từ 1/7/2025) tạo ra những thay đổi lớn trong quản lý nhà nước, trong đó có giáo dục. Việc sắp xếp lại mạng lưới trường lớp, đội ngũ cán bộ quản lý và giáo viên sao cho khoa học, hiệu quả, phù hợp với tình hình mới, đảm bảo không gây xáo trộn lớn, ảnh hưởng đến tâm lý giáo viên và chất lượng dạy học là một nhiệm vụ phức tạp, cần sự tính toán kỹ lưỡng, thận trọng trong Đề án sắp xếp các cơ sở giáo dục công lập đang được xây dựng.
Áp lực từ việc triển khai sâu rộng Chương trình giáo dục phổ thông 2018 ngày càng lớn. Yêu cầu cao về đổi mới phương pháp dạy học, kiểm tra đánh giá theo hướng phát triển năng lực, phẩm chất học sinh đòi hỏi sự nỗ lực tự học, tự bồi dưỡng rất lớn từ mỗi giáo viên. Trong khi đó, điều kiện cơ sở vật chất, trang thiết bị dạy học ở nhiều nơi, nhất là ở các trường miền núi, vùng sâu, vùng xa còn nhiều hạn chế, chưa đáp ứng đầy đủ yêu cầu của chương trình mới. Khoảng cách về điều kiện dạy và học giữa các vùng miền vẫn còn khá lớn.
Xu thế chuyển đổi số mạnh mẽ trong giáo dục vừa mở ra cơ hội lớn, vừa đặt ra thách thức không nhỏ. Làm thế nào để thu hẹp khoảng cách số, đảm bảo mọi trường học, mọi giáo viên, mọi học sinh, đặc biệt ở những vùng khó khăn nhất, có thể tiếp cận công bằng và hiệu quả các nguồn học liệu số, các nền tảng học tập trực tuyến, các phương pháp dạy học hiện đại là một bài toán khó, đòi hỏi sự đầu tư lớn về hạ tầng, thiết bị, nội dung và cả năng lực số cho đội ngũ.
Sự quan tâm đặc biệt của tỉnh đối với giáo dục vùng khó khăn được thể hiện rõ qua chủ trương “đầu tư xây dựng các trường nội trú liên cấp tại các xã biên giới”. Đây là hướng đi chiến lược, thể hiện chính sách ưu tiên, nhằm tạo điều kiện học tập tốt hơn, nâng cao chất lượng nguồn nhân lực cho con em đồng bào dân tộc thiểu số. Tuy nhiên, việc huy động đủ nguồn lực, quản lý và vận hành hiệu quả các mô hình trường học đặc thù này đòi hỏi quyết tâm chính trị cao và cơ chế phối hợp chặt chẽ, hiệu quả.
Năng lực quản trị trường học của một bộ phận cán bộ quản lý cơ sở, nhất là sau sáp nhập các đơn vị hành chính cấp xã hoặc ở các trường có quy mô nhỏ, còn bộc lộ những hạn chế. Việc nắm bắt và thực hiện các quy định mới về cơ chế tự chủ, về đấu thầu, mua sắm trang thiết bị, sách giáo khoa… còn lúng túng, tiềm ẩn rủi ro. Công tác tập huấn, bồi dưỡng, hỗ trợ chuyên môn, nghiệp vụ quản lý cần được tăng cường hơn nữa.
Để hiện thực hóa mục tiêu chiến lược mà Đại hội Đảng bộ tỉnh lần thứ XX đã đề ra, đưa giáo dục và đào tạo thực sự trở thành một khâu đột phá, ngành giáo dục Thanh Hóa cần có những bước chuyển mình mạnh mẽ, toàn diện hơn trong giai đoạn tới.
Tiếp tục nâng cao chất lượng giáo dục toàn diện ở tất cả các cấp học, bậc học; duy trì và phát huy thế mạnh giáo dục mũi nhọn; giải quyết căn cơ bài toán đội ngũ cả về số lượng và chất lượng; đẩy mạnh đầu tư cơ sở vật chất theo hướng chuẩn hóa, hiện đại hóa, ưu tiên nguồn lực cho vùng khó khăn; thúc đẩy chuyển đổi số một cách thực chất, hiệu quả, tránh hình thức; triển khai thành công, đi vào chiều sâu Chương trình GDPT 2018; và tăng cường huy động các nguồn lực xã hội hóa cho giáo dục là những nhiệm vụ trọng tâm, xuyên suốt.
Phong trào thi đua “Xây dựng xã hội học tập, đẩy mạnh học tập suốt đời” cần được gắn kết chặt chẽ hơn với nhu cầu thực tiễn của người dân và yêu cầu phát triển kinh tế – xã hội của từng địa phương.
Giáo dục Thanh Hóa đang đứng trước thời cơ và thách thức song hành. Những thành tựu của 5 năm qua là nền tảng quan trọng, là niềm tự hào, nhưng chặng đường phía trước đòi hỏi sự nỗ lực lớn hơn, tư duy đổi mới sáng tạo và hành động quyết liệt, đồng bộ hơn.
Với sự quan tâm sâu sắc, chỉ đạo sát sao của Tỉnh ủy, HĐND, UBND tỉnh, sự vào cuộc trách nhiệm của cả hệ thống chính trị, sự chung tay góp sức của toàn xã hội, và trên hết là ngọn lửa tâm huyết, trí tuệ không ngừng nghỉ của đội ngũ nhà giáo, cán bộ quản lý cùng ý chí vươn lên mạnh mẽ của học sinh, sinh viên, chúng ta có cơ sở để tin tưởng rằng giáo dục Thanh Hóa sẽ tiếp tục giữ vững vị thế, tạo ra những bước đột phá mới.
Từ đó, góp phần xứng đáng vào khát vọng xây dựng quê hương Thanh Hóa trở thành tỉnh “giàu đẹp, văn minh, hiện đại, phát triển toàn diện và kiểu mẫu”, một cực tăng trưởng mới năng động và thịnh vượng của đất nước.
Doãn Tài