Nghị luận về một sự việc, hiện tượng đời sống – Ngữ văn lớp 9 (Vận dụng kiến thức liên môn theo định hướng phát triển năng lực)

– Các dạng đề nghị luận.

– Cách làm bài nghị luận về một sự việc, hiện tượng đời sống.

– Nhận diện được đề văn nghị luận về một sự việc, hiện tượng đời sống.

– Nhận biết được đề bài thuộc kiểu loại nào. Xác định đúng những yêu cầu cần đạt và vốn tri thức để làm bài.

– So sánh, phân biệt được đề có lệnh và đề không có lệnh.

– Chỉ ra được một số luận điểm để làm tốt đề văn.

– Lập dàn bài cho đề văn nghị luận đã cho.

– Viết được đoạn mở bài, đoạn kết bài hoặc một đoạn trong phần thân bài cho đề văn nghị luận ấy.

– Biết định hướng cách làm bài.

– Vận dụng tri thức về cách làm bài để viết thành bài hoàn chỉnh.

– Văn bản có thể chia làm mấy phần. Nội dung từng phần.

– Nguyên nhân nào tạo nên hiện tượng trên.

– Hiện tượng đó có tác hại ra sao.

– Tác giả đã nêu lên giải pháp nào để khắc phục hiện tượng đó.

– Văn bản sử dụng phép lập luận nào.

– Cho biết đề văn thuộc kiểu loại nào.

– Chỉ ra các bước làm một bài văn nghị luận về một sự việc, hiện tượng.

– Rút ra kết luận về bài nghị luận một sự việc, hiện tượng đời sống và cách làm bài nghị luận về một sự việc, hiện tượng đời sống.

– So sánh các dạng đề nghị luận đã cho.

– Tự ra một số đề văn thuộc đề nghị luận về một sự việc, hiện tượng.

– Xác định những yêu cầu cần đạt về nội dung đề văn.

– Viết phần mở bài, kết bài  cho đề văn.

– Tìm và đọc thêm các bài nghị luận về một sự việc, hiện tượng.

– Hệ thống kiến thức đã học bằng sơ đồ tư duy

– Suy nghĩ về sự việc, hiện tượng mang tính tích cực hoặc tiêu cực trong đời sống hiện nay.

20 phút

GV gọi 1 em đọc văn bản “Bệnh lề mề”.

H: Văn bản bàn về hiện tượng gì trong đời sống?

HS trao đổi, trả lời.

H: Thế nào là bệnh lề mề?

HS giải thích.

GV: Trong văn bản này thói lề mề được hình tượng hóa như một căn bệnh.

H: Văn bản được chia làm mấy phần? Nội dung của từng phần?

HS trả lời.

H: Tác giả đã nêu lên những biểu hiện của bệnh lề mề như thế nào?

HS phát hiện.

H: Thái độ của em trước những biểu hiện đó?

HS trình bày.

H: Em có thể tìm một hiện tượng trong đời sống hiện nay đáng khen không?

HS phát hiện, trả lời.

H: Qua đó em hiểu thế nào là nghị luận về một sự việc, hiện tượng đời sống?

HS khái quát.

GV chốt ý 1 phần ghi nhớ.

H: Sau khi đưa ra vấn đề bàn luận, để giúp người đọc hiểu rõ hơn căn bệnh lề mề tác giả đã làm thế nào?

(Tác giả nêu nguyên nhân và tác hại của bệnh lề mề).

H: Nguyên nhân nào tạo nên hiện tượng đó?

H: Bệnh lề mề gây ra tác hại gì?

(Từ văn bản ở sách giáo khoa và kết hợp với kiến thức của môn Giáo dục công dân, học sinh trả lời).

H: Tác giả đã đưa ra giải pháp nào nhằm khắc phục hiện tượng trên?

H: Người viết đã sử dụng phép lập luận nào trong văn bản?

H: Nhận xét về bố cục, cách lập luận và lời văn của tác giả?

GV khái quát đó chính là nội dung và hình thức của bài văn nghị luận về một sự việc, hiện tượng đời sống.

H: Theo em một bài văn nghị luận về một sự việc, hiện tượng đời sống cần đảm bảo những yêu cầu gì?

HS khái quát.

GV chốt lại ý 2 phần ghi nhớ.

H: Từ đó em hãy rút ra kết luận về một bài nghị luận về một sự việc hiện tượng đời sống?

HS rút ra phần ghi nhớ.

GV chiếu nội dung ghi nhớ và khắc sâu kiến thức cho HS.

HS trao đổi tìm thêm vấn đề nghị luận về sự việc, hiện tượng đời sống  bằng phương pháp thảo luận nhóm.

+ Nhóm 1 và nhóm 2: Mỗi nhóm tìm 5 sự việc, hiện tượng đời sống đáng ca ngợi.

+ Nhóm 3 và nhóm 4: Mỗi nhóm tìm 5 sự việc, hiện tượng đáng phê phán.

Đại diện nhóm trình bày trước lớp. Nhóm khác nhận xét, bổ sung.

GV nhận xét. Cho HS quan sát hình ảnh một số hiện tượng trên máy chiếu. Nhắc nhở học sinh vận dụng kiến thức môn Giáo dục công dân để giải quyết bài tập này.

H: Vận dụng kiến thức từ môn Sinh học, Hóa học, em hãy nêu rõ tác hại của khói thuốc lá đối với cơ thể người?

HS trả lời.

GV chiếu một vài hình ảnh nói về tác hại của khói thuốc lá. HS quan sát.

H: Từ các hình ảnh đó và những thông tin ở bài tập 2 (SGK) em thấy hiện tượng hút thuốc lá có đáng viết một bài nghị luận không?

GV khắc sâu: Sự việc, hiện tượng đời sống thường mang tính chất thời sự, bức thiết; sự việc đó đang diễn ra trong đời sống thực tại hoặc những năm gần đây.

* Văn bản: Bệnh lề mề.

– Bàn về hiện tượng sai hẹn, đi chậm, coi thường giờ giấc của một số người (Bệnh lề mề).

– Bố cục: 3 phần.

+ Phần 1: Từ đầu đến “khó chữa”: Nêu vấn đề bàn luận.

+ Phần 2: Tiếp theo đến “30 phút hay 1 giờ”: Những biểu hiện của bệnh lề mề.

+ Phần 3: Còn lại: giải pháp khắc phục và thái độ của tác giả.

– Biểu hiện:

+ Đến muộn.

+ Sai hẹn.

+ Không coi trọng việc chung.

-> Đây là một hiện tượng đáng chê trách, đáng bị phê phán vì nó có ảnh hưởng xấu đến công việc chung.

-> Nghị luận về một sự việc, hiện tượng đời sống xã hội là bàn về một sự việc, hiện tượng có ý nghĩa đối với xã hội, đáng khen, đáng chê hay có vấn đề đáng suy nghĩ.

– Nguyên nhân:

+ Coi thường việc chung.

+ Thiếu tự trọng.

+ Thiếu tôn trọng người khác.

– Tác hại:

+ Làm mất thì giờ.

+ Làm phiền mọi người.

+ Nảy sinh cách đối phó.

– Biện pháp:

+ Cần thay đổi tình trạng đó để xây dựng và hình thành tác phong của người có văn hóa: làm việc đúng giờ.

+ Mọi người cần phải biết tôn trọng và hợp tác với nhau.

– Phép lập luận: Phân tích, tổng hợp.

– Bố cục mạch lạc. Lập luận chặt chẽ, luận cứ, luận chứng xác thực, cụ thể. Lời văn chính xác.

-> Yêu cầu về nội dung và hình thức của bài nghị luận:

 Về nội dung: phải nêu rõ được sự việc, hiện tượng có vấn đề; phân tích mặt đúng, mặt sai, mặt lợi, mặt hại của nó; chỉ ra nguyên nhân và bày tỏ thái độ, ý kiến nhất định của người viết.

 Về hình thức: bài viết phải có bố cục mạch lạc; luận điểm rõ ràng, luận cứ xác thực, phép lập luận phù hợp; lời văn chính xác.

=> Ghi nhớ: Sách giáo khoa.

* Bài tập 1.

– 5 sự việc, hiện tượng đời sống đáng ca ngợi:

+ Phong trào học sinh nghèo vượt khó học giỏi.

+ Chương trình “trái tim cho em”.

+ Phong trào tổng vệ sinh đường làng ngõ xóm.

+ Phong trào hiến máu tình nguyện.

+ Ngày chủ nhật xanh.

– 5 sự việc, hiện tượng đáng phê phán:

+ Hiện tượng nghiện điện tử, nghiện facebook ở học sinh hiện nay.

+ Tình hình ô nhiễm môi trường.

+ Vấn nạn bạo lực học đường.

+ Hiện tượng học sinh đua đòi ăn mặc thiếu văn hóa.

+ Nạn bạo hành trẻ em.

Bài tập 2

– Hiện tượng thanh thiếu niên và người lớn hút thuốc lá là hiện đáng để viết bài nghị luận. Vì hút thuốc lá có rất nhiều tác hại cho bản thân và cộng đồng.

10 phút.

Ngoài 4 đề trong sách, giáo GV ra thêm 1 đề:  Hiện tượng đua đòi ăn mặc thiếu văn hóa của một số học sinh hiện nay. (Đề 5).

GV chiếu 5 đề bài lên máy chiếu. (Cùng các hình ảnh minh họa: Học sinh nghèo vượt khó, học giỏi. Trao quà cho nạn nhân chất độc da cam. Học sinh mê điện tử. Học sinh ăn mặc không phù hợp. Trạng nguyên Nguyễn Hiền).

HS đọc các đề bài.

H: Cho biết mỗi đề bài đề cập đến vấn đề gì?

HS trả lời. GV tóm tắt các vấn đề đó.

H: Các đề bài trên có điểm gì giống nhau?

HS quan sát, suy nghĩ trả lời.

H: Sự khác nhau giữa các đề thể hiện ở chỗ nào?

HS trả lời.

GV bổ sung.

H: Từ đó em hãy cho biết thế nào là đề văn nghị luận về một sự việc, hiện tượng đời sống?

HS trả lời.

GV chốt kiến thức.

Yêu cầu mỗi em ra một đề bài nghị luận về một sự việc, hiện tượng đời sống tương tự.

GV lưu ý: Sự việc, hiện tượng đời sống không phải lúc nào cũng phân định rạch ròi giữa cái tốt, cái xấu mà nó biểu hiện dưới nhiều dạng phức tạp. Có sự việc, hiện tượng ở thời đại này bị coi là xấu nhưng ở thời đại khác lại không cho là vậy. Có sự việc, hiện tượng nhìn ở góc độ này là xấu nhưng nhìn ở góc độ khác lại là tốt. Khi bắt gặp các hiện tượng phức tạp như vậy các em cần có sự phân tích, đánh giá và nhận định chuẩn xác từ đó định hướng làm bài tốt hơn.

– Giống nhau:

+ Đối tượng: sự việc, hiện tượng trong đời sống đáng khen hoặc đáng chê.

+ Các đề đều yêu cầu người viết phải phân tích sự việc, hiện tượng và nêu suy nghĩ của mình.

– Khác nhau:

+ Có đề nêu sự việc, hiện tượng tốt cần ca ngợi, biểu dương (đề 1, đề 4).

+ Có đề nêu sự việc, hiện tượng vừa đáng phê phán vừa đáng biểu dương (đề 2).

+ Có đề nêu sự việc, hiện tượng không tốt, đáng phê phán nhắc nhở (đề 3, đề 5).

+ Có đề không cung cấp sẵn nội dung mà chỉ gọi tên, người làm bài phải trình bày, mô tả sự việc, hiện tượng đó; có đề cung cấp sẵn sự việc, hiện tượng dưới dạng một truyện kể, một sự kiện để người làm bài sử dụng (đề 2, đề 4).

+ Đề bài có mệnh lệnh (đề 1,đề 2, đề 3, đề 4) và có đề bài không có mệnh lệnh (đề 5).

-> Đề văn nghị luận về một sự việc, hiện tượng đời sống là những đề văn nêu lên các sự việc, hiện tượng đời sống yêu cầu người viết nêu suy nghĩ, bàn luận, bày tỏ thái độ…về sự việc, hiện tượng đó.

  Đề văn nghị luận về một sự việc, hiện tượng đời sống có ba dạng:

+ Nghị luận về một sự việc, hiện tượng đáng ca ngợi, biểu dương.

+ Nghị luận về một sự việc, hiện tượng đáng lên án, phê phán.

+ Nghị luận về một sự việc, hiện tượng vừa đáng ca ngợi vừa đáng phê phán.

  Về hình thức:

+ Đề có mệnh lệnh hoặc đề không có mệnh lệnh.

+ Đề chỉ gọi tên hoặc đề cung cấp sẵn sự việc, hiện tượng dưới dạng một truyện kể, một mẩu tin, một sự kiện,…

8 phút

3 phút

Phương pháp nêu vấn đề, đàm thoại.

HS quan sát đề bài nghị luận chiếu trên màn hình.

HS đọc đề ra.

H: Cho biết đề văn thuộc kiểu bài nào?

H: Đề nêu sự việc, hiện tượng gì?

H: Xác định yêu cầu của đề?

HS lần lượt trả lời.

GV nhận xét, bổ sung.

H: Qua đó em rút ra kết luận gì khi tìm hiểu đề văn nghị luận về một sự việc, hiện tượng đời sống?

HS rút ra kết luận.

GV lưu ý: Đọc kĩ đề ra, gạch chân những từ quan trọng và trả lời các câu hỏi: Đây là dạng đề nào? Vấn đề đặt ra trong đề bài là gì? Cần sử dụng thao tác nào để nghị luận.

H: Hãy cho biết những việc làm của Nghĩa?

H: Những việc làm đó chứng tỏ bạn ấy là người thế nào?

HS vận dụng kiến thức của môn Giáo dục công dân (lòng hiếu thảo, tính chăm chỉ, lao động sáng tạo,…), môn Vật lí (giảm sức kéo của người trong bài “Máy cơ đơn giản”- lớp 6) kết hợp với ngữ liệu trong đề ra để trả lời.

H: Em đánh giá như thế nào về những việc làm của Nghĩa?

H: Việc thành đoàn thành phố Hồ Chí Minh phát động phong trào học tập Nghĩa có ý nghĩa gì?

H: Theo em học tập bạn Nghĩa có khó không?

H: Nếu mỗi học sinh đều làm được như Nghĩa thì đời sống sẽ ra sao?

HS trả lời.

GV nhận xét, bổ sung.

H: Từ đó em rút ra cách tìm ý cho đề văn nghị luận về một sự việc, hiện  tượng đời sống nói chung?

HS rút ra kết luận.

GV lưu ý: Để tìm ý các em cần trả lời 4 câu hỏi: Đối tượng đó như thế nào và biểu hiện của đối tượng ra sao? Mặt tốt hoặc mặt xấu, lợi ích hoặc hậu quả đối với bản thân, gia đình, xã hội? Nguyên nhân xuất phát từ đâu mà dẫn đến hiện tượng đó? Giải pháp khắc phục hoặc phát huy hiện tượng đó?

H: Từ dàn ý trong sách giáo khoa, em hãy triển khai thành dàn ý chi tiết?

HS làm. Sau đó GV gọi một số em trình bày.

HS khác nhận xét.

GV chốt trên máy chiếu.

H: Em hãy cho biết dàn bài của đề văn nghị luận về một sự việc, hiện tượng đời sống có tính chất tích cực? Dàn bài nghị luận về một sự việc, hiện tượng đời sống nói chung?

HS khái quát.

GV chốt trên máy chiếu hai khung dàn bài (dàn bài chung và dàn bài đối với dạng đề nghị luận về một sự việc, hiện tượng đời sống có tính chất tích cực). Qua đó lưu ý các em cách lập dàn bài về một sự việc, hiện tượng theo thứ tự các ý hoặc đặt từ khóa cho ba phần: Mở bài: Gợi – Đưa – Báo. Thân bài: Thực – Nguyên – Hậu – Biện – Thái. Kết bài: Tóm – Rút – Phấn.

Yêu cầu HS viết phần mở bài, kết bài.

GV hướng dẫn.

HS làm mở bài theo 3 cách.

Kết bài làm theo 2 cách.

HS trình bày.

Gọi HS khác nhận xét.

GV nhận xét, hướng dẫn các em cách viết từng phần cụ thể.

GV lưu ý: Sau khi viết bài các em cần đọc và sửa lại bài viết: chú ý lỗi chính tả; liên kết, mạch lạc giữa các câu trong đoạn văn và các phần của bài văn.

H: Rút ra kết luận cách làm một bài nghị luận về một sự việc, hiện tượng đời sống?

HS rút ra ghi nhớ.

GV chốt kiến thức.

Hoạt động 2

HS hoạt động nhóm.

Chia lớp thành 4 nhóm. Nhóm 1, 3: làm đề 1. Nhóm 2, 4: làm đề 2.

HS thảo luận nhóm. Đại diện nhóm trình bày. Các nhóm nhận xét lẫn nhau.

GV chốt trên máy chiếu và lưu ý cho HS dàn bài về 2 dạng đề:

– Nghị luận về một sự việc, hiện tượng đời sống có tính chất tiêu cực.                – Nghị luận về một sự việc, hiện tượng đời sống có cả hai mặt tích cực và tiêu cực.

Lưu ý HS vận dụng kiến thức liên môn để giải quyết tốt các đề văn.

HS lĩnh hội kiến thức.

Hoạt động 3

HS khái quát lại chủ đề.

GV tổng kết nội dung chủ đề bằng bản đồ tư duy trên máy chiếu. Lưu ý học sinh vận dụng kiến thức liên môn để làm tốt các bài nghị luận về một sự việc, hiện tượng đời sống.

Đề bài: Báo đưa tin: “Bạn Phạm Văn Nghĩa, học sinh lớp 7 Trường Trung học cơ sở Bắc Sơn, quận Gò Vấp, nhà ở Hóc Môn. Nghĩa thường ra đồng giúp mẹ trồng trọt.

    Một hôm, mẹ thấy Nghĩa cầm tờ giấy hứng cái gì, mẹ hỏi: “Con làm gì đấy?”. Nghĩa trả lời: “Con thụ phấn cho bắp”. Vụ ấy ruộng bắp nhà Nghĩa năng suốt cao hơn mọi năm.

    Ở nhà Nghĩa còn nuôi gà, nuôi heo. Em còn làm một cái tời để mẹ kéo nước đỡ mệt.

    Thành đoàn Thành phố Hồ Chí Minh đã phát động phong trào “Học tập Phạm Văn Nghĩa”. Phong trào ấy được các bạn học sinh nhiệt liệt hưởng ứng”.

    Em hãy nêu suy nghĩ của mình về hiện tượng ấy.

1. Tìm hiểu đề, tìm ý

 a) Tìm hiểu đề

– Nghị luận về một sự việc, hiện tượng đời sống.

– Hiện tượng người tốt, việc tốt: Tấm gương Phạm Văn Nghĩa ham học, chăm làm, có đầu óc sáng tạo và biết vận dụng những kiến thức đã học vào thực tế có hiệu quả.

– Yêu cầu nêu suy nghĩ về hiện tượng đó.

b) Tìm ý

– Những việc làm của Nghĩa:

+ Thụ phấn cho bắp.

+ Nuôi gà, nuôi heo.

+ Làm tời cho mẹ kéo nước.

– Nghĩa rất chăm chỉ, làm việc có ý thức, sáng tạo trong lao động, thương mẹ, biết kết hợp giữa học và hành.

– Việc làm của Nghĩa tuy bình thường, nhỏ bé nhưng có ý nghĩa rất sâu sắc. Từ những việc làm ấy cho thấy nếu có ý thức sống có ích thì mỗi người có thể hãy bắt đầu từ những việc làm bình thường nhưng có hiệu quả.

-> Là tấm gương đáng học tập.

– Biểu dương bạn Phạm Văn Nghĩa để mọi người học tập.

– Liên hệ: Học tập Nghĩa là noi theo một tấm gương tốt mà mỗi học sinh đều cố gắng thì có thể làm được.

Nếu mọi học sinh đều làm được như bạn Nghĩa thì đời sống vô cùng tốt đẹp vì sẽ không có học sinh lười biếng, hư hỏng,…

2. Lập dàn bài

a) Mở bài

– Phạm Văn Nghĩa, học sinh lớp 7 trường Trung học cơ sở Bắc Sơn, quận Gò Vấp, nhà ở Hóc Môn.

– Là tấm gương tiêu biểu về học sinh chăm chỉ sáng tạo, yêu thương cha mẹ.

b) Thân bài

– Những biểu hiện việc làm của Nghĩa:

+ Khi ra đồng làm việc: thụ phấn cho bắp..

+ Khi ở nhà: nuôi gà, nuôi heo, làm tời kéo nước.

– Ý nghĩa của những việc làm đó:

+ Cho thấy Nghĩa là người chăm chỉ, làm việc có ý thức.

+ Là người thương mẹ.

+ Sáng tạo trong lao động, biết kết hợp giữa học và hành.

– Đánh giá việc làm của Nghĩa:

+ Nghĩa là tấm gương đáng học tập và noi theo.

+ Mọi học sinh phấn đấu: biết yêu thương cha mẹ, biết kết hợp giữa học và hành, sáng tạo trong lao động.

c) Kết bài

– Khẳng định Nghĩa là tấm gương đáng học tập, noi theo.

– Liên hệ với bản thân trong học tập và thái độ ứng xử với cha mẹ.

3. Viết bài

II. Bài tập

1. Đề 1: Lập dàn bài cho đề văn sau:

   Suy nghĩ của em về hiện tượng bạo lực học đường trong trường phổ thông hiện nay.

2. Đề 2: Lập dàn bài cho đề văn sau:

  Tình hình trật tự an toàn giao thông hiện nay ở nước ta.

III. Tổng kết chủ đề