TLGD – Từ những năm đầu còn đối mặt với “băng đĩa lậu”,“phim đồi trụy”,“sách phản động” tràn vào qua đường biên giới, đến nay, thách thức đã chuyển sang không gian số – nơi “văn hóa rác”, “thần tượng lệch chuẩn”, các nội dung xuyên tạc và những giá trị ảo đang tấn công trực diện vào giới trẻ. Trên nền tảng đó, Nghệ An đã kiên định “cuộc chiến” thầm lặng nhưng bền bỉ – vừa ngăn chặn, vừa kiến tạo môi trường văn hóa lành mạnh, giữ vững “biên cương tinh thần” trong thời đại số. Đây cũng là kết quả mang dấu ấn rõ rệt trong giai đoạn (2010 – 2025) khi Nghệ An thực hiện Chỉ thị số 46-CT/TW, ngày 27/7/2010 về chống sự xâm nhập của các sản phẩm văn hóa độc hại gây hủy hoại đạo đức xã hội.
Bài 1: Từ “băng đĩa lậu” đến “văn hóa rác” trên mạng xã hội
Từ những năm 2010, Nghệ An bước vào cuộc chiến chống “văn hóa độc hại” bằng những đợt truy quét băng đĩa lậu, văn hóa phẩm đồi trụy. Nhưng chỉ sau hơn một thập kỷ, mặt trận ấy đã chuyển hẳn sang “không gian ảo” – nơi không có đường biên, không có ranh giới, nhưng chứa đựng vô vàn mối nguy hiện hữu đối với thế hệ trẻ.
Trôi nổi “băng đĩa lậu” đến “thuật toán độc hại” và hệ lụy
Nằm ở vị trí địa chính trị đặc biệt – vừa có biên giới dài với Lào, vừa có dải bờ biển và đô thị lớn – Nghệ An luôn phải đối mặt với “thách thức kép” trong quản lý văn hóa.
Giai đoạn đầu (2010 – 2015), mối nguy chủ yếu đến từ buôn bán, tàng trữ băng đĩa, sách báo đồi trụy, phản động, len lỏi qua các cửa khẩu, đường tiểu ngạch, các quán karaoke, photocopy trá hình. Tuy nhiên, chỉ sau 15 năm, “mặt trận” văn hóa độc hại đã dịch chuyển hoàn toàn. Những kẻ phát tán không còn là người bán hàng rong, mà là những thuật toán tự động, những luồng thông tin ảo ẩn mình trong hàng triệu tài khoản mạng xã hội.
Ông Hoàng Minh Phương, Quyền Trưởng phòng Quản lý Văn hóa và Gia đình, Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch tỉnh Nghệ An chia sẻ: “Nếu trước đây chúng tôi kiểm tra hàng trăm cửa hàng băng đĩa, thì nay phải kiểm soát hàng triệu tài khoản mạng xã hội. Văn hóa độc hại không còn là một cuốn sách, mà là một dòng dữ liệu. Mối nguy đã chuyển từ bị động ngăn chặn sang chủ động phòng ngừa.”
Sau 15 năm thực hiện Chỉ thị 46, Nghệ An đã đạt nhiều kết quả tích cực: Hệ thống văn bản lãnh đạo được cụ thể hóa đồng bộ, như: Chỉ thị số 17-CT/TU, ngày 3/12/2013 về tăng cường kỷ luật, kỷ cương hành chính trong các cơ quan, đơn vị trên địa bàn tỉnh; Nghị quyết số 05-NQ/TU, ngày 14/12/2016 của Tỉnh ủy về xây dựng con người văn hóa, gia đình văn hóa Nghệ An đáp ứng yêu cầu hội nhập và phát triển; Chương trình hành động thực hiện Nghị quyết 33-NQ/TW của Trung ương về xây dựng và phát triển văn hóa, con người Việt Nam.
Công an phường tuyên truyền, phổ biến, giáo dục pháp luật trong học sinh. Ảnh: Trang Anh
Các lực lượng chức năng tăng cường kiểm tra liên ngành, xử lý hàng trăm cơ sở vi phạm, từng bước “làm sạch” các điểm nóng văn hóa. Chỉ tính riêng giai đoạn 2010 – 2025, toàn tỉnh đã tiến hành hơn 1.000 lượt thanh, kiểm tra, xử phạt gần 200 trường hợp vi phạm. Từ việc xử lý đơn lẻ, Nghệ An đã chuyển sang kiểm soát chuyên đề, theo địa bàn trọng điểm, phối hợp liên ngành hiệu quả hơn.
Tuy nhiên, bên cạnh thành tích, vẫn tồn tại “khoảng lặng” đáng lo ngại: Nhiều thiết chế văn hóa cơ sở xuống cấp, hoạt động cầm chừng. Đời sống tinh thần ở vùng sâu, vùng biên còn thiếu thốn. Công tác giáo dục truyền thông văn hóa số trong trường học chưa theo kịp thực tiễn.
Cùng với sự bùng nổ của mạng xã hội, “văn hóa rác” lan nhanh như virus. Hàng loạt clip phản cảm, nội dung tục tĩu, các “thử thách nguy hiểm” (challenge) trên TikTok, YouTube… tác động mạnh đến học sinh, sinh viên. Nếu như trước đây, nguy cơ chỉ hiện diện ở đô thị, thì nay vùng nông thôn, miền núi cũng bị cuốn vào.
Ông Hoàng Minh Phương thẳng thắn: “Chúng tôi chứng kiến nhiều vụ bạo lực học đường bắt nguồn từ mạng xã hội. Không ít em học sinh bị lôi kéo bắt chước hành vi lệch chuẩn, quay clip để được chú ý”.
Thực tế cho thấy, văn hóa độc hại trong thế giới số không còn biên giới địa lý, mà nằm trong từng chiếc điện thoại. Và vì vậy, biên giới văn hóa chỉ có thể được bảo vệ bằng nhận thức, bản lĩnh, và một hệ sinh thái văn hóa lành mạnh.
Khi “thiết chế văn hóa” yếu thế trước tốc độ mạng
Một trong những hạn chế lớn hiện nay là sự chậm đổi mới của hệ thống thiết chế văn hóa cơ sở.
Ở các huyện miền núi trước đây (Kỳ Sơn, Quế Phong, Quỳ Châu, Tương Dương, Con Cuông, Tân Kỳ…), nay là các xã biên giới, nhiều nhà văn hóa, thư viện không còn phát huy hiệu quả; cán bộ văn hóa thiếu năng lực chuyên môn, thiếu kinh phí duy trì hoạt động.
Ông Trần Văn Thái, cán bộ phòng Văn hóa – Xã hội xã Tân An chia sẻ: “Chúng tôi không đủ sức cạnh tranh với tốc độ lan truyền của mạng xã hội. Nếu không có sản phẩm văn hóa lành mạnh đủ sức hút, khoảng trống ấy sẽ bị lấp đầy bởi những thứ độc hại”.
Đây chính là nguy cơ “mềm hóa” trận tuyến văn hóa, khiến vùng sâu, vùng xa trở thành mục tiêu dễ tổn thương nhất.
Ông Nguyễn Trọng Hoàn – Chánh Văn phòng và Truyền thông, Sở GD&ĐT cũng thông tin, hằng năm, Sở đã tăng cường công tác phối hợp giữa nhà trường, gia đình và xã hội trong công tác quản lý và giáo dục học sinh. Phối hợp với các ban, sở, ngành, đoàn thể và các hội cấp tỉnh xây dựng, thực hiện các chương trình, quy chế phối hợp nằm góp phần xây dựng môi trường giáo dục an toàn, lành mạnh, thân thiện, phòng chống tệ nạn, ma túy, bạo lực trong các cơ sở giáo dục trên địa bàn toàn tỉnh. Tiêu biểu như, triển khai, nhân rộng mô hình “Công tác xã hội, tư vấn tâm lý trường học”; triển khai cuộc vận động “Học sinh Nghệ An nói không với điện thoại trong buổi học”; phối hợp với Công an tỉnh xây dựng, triển khai mô hình “Giáo dục ý thức chấp hành pháp luật và kỹ năng sống trong các trường học”…
Đội liên ngành phòng, chống in lậu tỉnh Nghệ An kiểm tra việc chấp hành quy định pháp luật trong hoạt động phát hành, xuất bản phẩm không có hóa đơn chứng từ, sách “lậu”. Ảnh: Vinh Phú
Chuyển hướng chiến lược từ “trấn áp” sang “phòng ngừa”
Sau 15 năm, Nghệ An đã nhận rõ: Cuộc chiến chống văn hóa độc hại không thể chỉ trông chờ vào thanh tra, kiểm tra. Những thách thức mới đòi hỏi chuyển từ “trấn áp” sang “phòng ngừa chủ động”, từ “quản lý hành chính” sang “kiến tạo văn hóa”. Đây cũng là tiền đề cho những định hướng chiến lược mới của cơ quan quản lý chuyên ngành trong giai đoạn tới.
Nếu như 10 năm trước, “văn hóa độc hại” được hiểu là băng đĩa, phim ảnh, ấn phẩm đồi trụy, thì ngày nay, nó ẩn mình trong thần tượng lệch chuẩn, trào lưu ảo và nội dung xuyên tạc lịch sử. Cuộc chiến bảo vệ giá trị văn hóa Nghệ An không còn chỉ là chống lại cái xấu – mà là bảo vệ những chuẩn mực sống đúng đắn giữa “rừng thông tin” hỗn độn, trong đó sự tồn tại của nhận thức “Thần tượng lệch chuẩn” – khi giới trẻ tôn vinh cái phản giá trị.
Trên không gian mạng, những “ngôi sao ảo” có thể nổi tiếng chỉ sau vài clip ngắn – bất kể họ lan tỏa điều gì. Không ít “idol mạng” dùng lối sống phản cảm, khoe thân, bạo ngôn, thậm chí vi phạm pháp luật để “câu view, câu like”. Hệ quả là, một bộ phận thanh thiếu niên đã đánh mất chuẩn mực về giá trị sống, coi nổi tiếng là thước đo của thành công, bất chấp đạo đức và pháp luật.
PGS.TS Trần Vũ Tài, Phó Hiệu trưởng Trường Đại học Sư phạm – Trường Đại học Vinh phân tích: “Điều nguy hiểm là các ‘idol lệch chuẩn’ không chỉ làm hư hỏng một cá nhân, mà còn làm băng hoại cả một thế hệ về khái niệm ‘chịu khó, lao động chân chính’. Họ là virus lây lan nhanh nhất trong không gian mạng.”
Ở Nghệ An, nhiều vụ việc học sinh bắt chước thần tượng trên TikTok, YouTube gây phản cảm, bạo lực học đường, thậm chí vi phạm pháp luật. Những “thần tượng lệch chuẩn” ấy, với lượng người theo dõi khổng lồ, đang chiếm lĩnh tâm trí giới trẻ đã khiến công tác định hướng giá trị trở nên gian nan hơn bao giờ hết.
Một thách thức mới của thời đại số là hiệu ứng “Buồng vang tiêu cực” (Echo Chamber) – khi người dùng chỉ tiếp xúc với những thông tin, quan điểm trùng khớp với mình. Các nền tảng mạng xã hội, thông qua thuật toán, liên tục đề xuất nội dung cực đoan, kích động, gây hiểu lầm. Điều này tạo nên “vòng lặp thông tin” khiến giới trẻ dần mất khả năng phản biện, bị cuốn vào nhận thức một chiều.
Nghiêm trọng hơn, các thế lực thù địch và phần tử cơ hội đã khéo léo lồng ghép thông tin xuyên tạc, bóp méo lịch sử, chống phá Đảng và Nhà nước vào MV ca nhạc underground, phim ngắn, game online, vlog.
Một số video được dựng công phu, gắn với hình ảnh văn hóa Xứ Nghệ như dân ca ví giặm, hình tượng Bác Hồ… nhưng lại bị biến tướng, châm biếm, làm giảm uy tín các biểu tượng văn hóa. Cán bộ an ninh, Phòng PA03 Công an tỉnh Nghệ An cho biết: “Những sản phẩm này được tạo ra bằng công nghệ trí tuệ nhân tạo (AI), khó phát hiện và kiểm soát. Chúng không công khai chống phá, mà gieo rắc nghi ngờ, mâu thuẫn xã hội, gây ‘mềm hóa niềm tin’ trong thanh thiếu niên”. Từ đó, một “mặt trận mới” đã hình thành: cuộc chiến chống sự xuyên tạc bằng công nghệ – tinh vi, khó đoán và khó đo lường thiệt hại.
Nhật Vượng – Vinh Lộc