Bài 2: Định hướng, phòng ngừa – chiến lược “ lấy xây để chống”
TLGD – Trong cuộc chiến chống văn hóa độc hại thời đại số, Nghệ An đã chuyển mình mạnh mẽ từ tư duy “quản lý hành chính” sang “kiến tạo văn hóa”. Thay vì chỉ chống, tỉnh đã chọn cách “lấy xây để chống” – xây dựng môi trường văn hóa lành mạnh, lấy tích cực đẩy lùi tiêu cực, dùng giá trị truyền thống để củng cố sức đề kháng tinh thần cho thế hệ trẻ.
Văn hóa bản địa bị bóp méo – nguy cơ từ sự thiếu hiểu biết và thờ ơ
Nghệ An có kho tàng di sản phong phú, nổi bật là ví, giặm, ca trù, lễ hội dân gian, không gian văn hóa làng Xứ Nghệ. Nhưng cũng chính vì sự đặc sắc đó, các đối tượng cơ hội dễ lợi dụng, cắt ghép, xuyên tạc để tạo nội dung “câu view”, khiến giới trẻ tiếp nhận sai lệch. Nhiều clip biến tấu hát ví, giặm thành trò tiêu khiển, chế giễu, hoặc dùng yếu tố văn hóa Nghệ để minh họa cho sản phẩm phản cảm, xa rời truyền thống.
Ông Hoàng Minh Phương, Quyền Trưởng phòng Quản lý Văn hóa và Gia đình, Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch Nghệ An nhấn mạnh: “Một bản sắc văn hóa khi bị trình diễn méo mó trên không gian mạng có thể bị ‘lây nhiễm’ chỉ trong vài ngày. Đó là sự tổn thương không thể đong đếm, vì nó đánh vào gốc rễ tinh thần cộng đồng”.
Ở các vùng đồng bào dân tộc thiểu số – nơi có hơn 500.000 người sinh sống, nguy cơ còn nghiêm trọng hơn. Các hình thức truyền đạo trái phép, phục hồi hủ tục, mê tín dị đoan đang lợi dụng mạng xã hội để lan truyền. Sự thiếu thốn thông tin chính thống và sân chơi văn hóa khiến thanh niên vùng cao dễ bị lôi kéo, thậm chí tin theo các luận điệu phản động.
Ở góc độ khác, không thể phủ nhận rằng mạng xã hội là công cụ kết nối mạnh mẽ, nhưng nếu không có định hướng, nó sẽ trở thành mảnh đất màu mỡ cho thông tin sai lệch. Thực tế, việc “gỡ bỏ” nội dung độc hại chỉ là giải pháp tình thế; điều cần hơn là xây dựng năng lực nhận diện và phản kháng văn hóa cho người dùng, đặc biệt là thế hệ trẻ.
Tham quan gian trưng bày sách tại Ngày hội văn hóa đọc. Ảnh: Đức Mạnh
Đây cũng là lý do mà nhiều chuyên gia văn hóa Nghệ An kiến nghị, đã đến lúc phải đưa giáo dục văn hóa số, kỹ năng truyền thông mạng vào trường học; coi “năng lực phản biện” là một phần của năng lực văn hóa mới; cùng với đó là xây dựng hệ thống “hướng dẫn viên số” trong cộng đồng – những cán bộ, đoàn viên, nhà giáo có hiểu biết và khả năng lan tỏa nội dung tích cực.
Điều lo ngại không kém, đó là khi “văn hóa độc hại” không còn ở bên ngoài, mà ở ngay trong mỗi cú chạm màn hình. Nếu như giai đoạn trước, kẻ thù của văn hóa là băng đĩa lậu, là ấn phẩm ngoại lai; thì nay, “văn hóa độc hại” đã nằm trong từng thiết bị thông minh – ẩn sau mỗi cú chạm màn hình, mỗi dòng bình luận, mỗi video ngắn.
Sự thay đổi đó buộc các cơ quan quản lý phải thay đổi tư duy: bảo vệ văn hóa không chỉ là nhiệm vụ của ngành Văn hóa, mà là trách nhiệm của toàn xã hội.
Từ “quản lý hành chính” đến “quản trị văn hóa số”
Qua khảo sát của Sở Thông tin và Truyền thông Nghệ An (cũ) vào năm 2024, có đến 95% thanh thiếu niên trong độ tuổi từ 15- 24 sử dụng mạng xã hội hàng ngày, trung bình dành khoảng 3-4 giờ mỗi ngày cho các nền tảng này. Điều này cho thấy mức độ tiếp xúc lớn của giới trẻ với không gian mạng, vừa mang lại cơ hội học hỏi, kết nối, nhưng cũng tiềm ẩn nhiều rủi ro nếu không được định hướng đúng đắn.
Thực tiễn 15 năm qua cho thấy, nếu chỉ xử lý vi phạm thì không thể ngăn chặn được dòng chảy của văn hóa độc hại. Các nền tảng số thay đổi từng giờ, nội dung được tạo mới từng giây, do đó, phương thức quản lý phải được chuyển hóa từ “hành chính hóa” sang “quản trị số, quản trị nội dung”.
Ông Nguyễn Bá Hảo, Phó Giám đốc Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch Nghệ An, cho biết: “Chúng tôi không thể ‘đi sau’ để dọn dẹp mãi được. Muốn kiểm soát được môi trường mạng, phải chủ động tạo ra nội dung tích cực, lan tỏa các giá trị chuẩn mực và nhân văn”.
Theo đó, tỉnh Nghệ An đang triển khai mô hình “hệ sinh thái thông tin sạch” – kết nối giữa các cơ quan văn hóa, truyền thông, công an, giáo dục và đoàn thể, nhằm định hướng nội dung, phát hiện sớm và xử lý các nguồn tin xấu độc. Đây được xem là bước đi quan trọng, mở đường cho chiến lược “Lấy xây để chống” – dùng văn hóa tốt để triệt tiêu văn hóa xấu.
Cuộc chiến văn hóa thời đại số không thể thành công nếu thiếu công cụ pháp lý và năng lực công nghệ đồng bộ. Trung ương và các bộ, ngành liên quan cần sớm luật hóa trách nhiệm của các nền tảng xuyên biên giới trong việc gỡ bỏ nội dung xấu, độc; bổ sung chế tài xử phạt đủ sức răn đe đối với tổ chức, cá nhân sản xuất, phát tán sản phẩm độc hại. Bên cạnh đó cần đào tạo đội ngũ “an ninh văn hóa mạng” từ những cán bộ có kỹ năng công nghệ, phân tích xu hướng thông tin, có khả năng phát hiện sớm các chiến dịch truyền thông sai lệch.
“Công nghệ là vũ khí, nhưng con người mới là lá chắn. Cần đầu tư vào nguồn nhân lực hiểu công nghệ, hiểu văn hóa và có tinh thần bảo vệ nền tảng tư tưởng của Đảng”, ông Nguyễn Bá Hảo nhấn mạnh.
Trường THPT Cửa Lò 2 tổ chức tập huấn kỹ năng, nghiệp vụ công tác xã hội – tư vấn tâm lý trường học cho cán bộ, giáo viên, nhân viên. Ảnh: Vinh Lộc
Phát triển văn hóa bản địa đủ sức hấp dẫn và “pháo đài mềm” từ gia đình
Nếu chỉ chống cái xấu mà không có cái tốt thay thế, khoảng trống sẽ bị lấp đầy bằng tiêu cực. Vì vậy, chiến lược của Nghệ An là “xây dựng hệ giá trị văn hóa bản địa đủ sức hấp dẫn”, đặc biệt hướng tới giới trẻ.
Trên tinh thần đó, ngành Văn hóa phối hợp với các tổ chức đoàn, hội, đội và các trường học triển khai với phương châm: Khuyến khích sáng tạo nội dung văn hóa Xứ Nghệ trên nền tảng số, từ ví, giặm, dân ca, lễ hội đến phim ngắn, vlog, rap, EDM mang hơi thở đương đại. Tạo điều kiện cho các nghệ sĩ trẻ, nhà sáng tạo nội dung tích cực tiếp cận các nguồn hỗ trợ, để họ trở thành “idol tích cực”, lan tỏa giá trị tốt đẹp. Bên cạnh đó, tỉnh tập trung đầu tư cho thiết chế văn hóa vùng sâu, vùng xa, biến các nhà văn hóa thành trung tâm sinh hoạt đa năng: Có Internet tốc độ cao, phòng chiếu phim, thư viện số và lớp học kỹ năng mạng cho thanh thiếu niên.
Ông Hoàng Minh Phương, Quyền Trưởng phòng Quản lý Văn hóa và Gia đình, Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch khẳng định: “Không gian mạng muốn sạch thì đời sống văn hóa cơ sở phải mạnh. Chúng tôi xem mỗi nhà văn hóa là ‘pháo đài văn hóa’, là điểm tựa để thanh niên vùng cao có nơi vui chơi, học tập, thay vì lên mạng tìm cảm giác ảo”.
Trong mọi giai đoạn, gia đình luôn là tuyến phòng thủ đầu tiên chống lại các biểu hiện lệch chuẩn về văn hóa. Ngành Văn hóa Nghệ An đang triển khai mô hình “Gia đình số thông thái” – hướng dẫn cha mẹ kỹ năng nhận diện nội dung xấu độc, quản lý thời gian sử dụng mạng của con cái, thiết lập “vùng an toàn mạng” trong mỗi gia đình. Cùng với đó là việc đẩy mạnh thực hiện Bộ tiêu chí ứng xử trong gia đình, coi việc sử dụng mạng xã hội văn minh là một tiêu chí đánh giá danh hiệu Gia đình văn hóa. Bởi lẽ, trong thời đại số, “sức đề kháng văn hóa” bắt đầu từ những bữa cơm gia đình, từ cách cha mẹ nói chuyện với con về thế giới mạng.
“Cuộc chiến nhân dân” trên không gian số – thắng lợi bằng niềm tin và giá trị
Cuộc chiến chống văn hóa độc hại không phải là chiến dịch ngắn hạn, mà là một quá trình lâu dài, bền bỉ – một “cuộc chiến nhân dân” trên không gian số.
Sau 15 năm, Nghệ An đã đi từ “trấn áp” đến “phòng ngừa”, từ “chống” sang “xây”, từ “cấm” sang “hướng dẫn”. Chiến thắng không được đo bằng số lượng tài khoản bị chặn hay video bị xóa, mà bằng mức độ chủ động, bản lĩnh và niềm tin của người dân trước luồng văn hóa độc hại.
Từ thực tiễn đó, có thể khẳng định: Chiến lược “Lấy xây để chống” không chỉ là một phương pháp quản lý, mà là một quan điểm phát triển văn hóa – xây dựng con người, cộng đồng và hệ giá trị Xứ Nghệ đủ mạnh để miễn dịch với tiêu cực, đủ sức lan tỏa cái đẹp, cái đúng, cái thiện.
15 năm thực hiện Chỉ thị 46-CT/TW về chống sự xâm nhập của các sản phẩm văn hóa độc hại gây hủy hoại đạo đức xã hội đã giúp Nghệ An tự củng cố năng lực văn hóa phòng vệ, đồng thời kiến tạo một tầm nhìn mới: Văn hóa không chỉ là lĩnh vực xã hội, mà là “biên cương tinh thần” của tỉnh.
Thời đại số mở ra nhiều cơ hội, nhưng cũng đặt ra thách thức chưa từng có. Muốn đứng vững, phải xây dựng được sức đề kháng văn hóa vững vàng từ mỗi cá nhân, mỗi gia đình, mỗi cộng đồng. Đó chính là con đường lâu dài, căn bản, và cũng là bản lĩnh văn hóa Nghệ An trong hành trình hội nhập, phát triển, và giữ vững nền tảng tinh thần của Đảng và dân tộc.
Nhật Vượng – Vinh Lộc