TLGD – Bốn kỳ trước của tuyến bài đã vẽ nên hành trình từ bóng tối đến ánh sáng: từ hồi chuông tử thần của bạo lực học đường (Kỳ 1), mê hồn trận chính sách “có tên mà không có thực” (Kỳ 2), khủng hoảng niềm tin của học sinh (Kỳ 3), cho đến sự kiệt sức thầm lặng của giáo viên kiêm nhiệm (Kỳ 4). Nhưng hành trình chưa dừng ở đó. Bởi giữa những đổ vỡ ấy, một cuộc tái thiết đang khởi động – lặng lẽ, nhưng mạnh mẽ: đó là sự ra đời của những chính sách mới, của những con người kiên trì giữ ngọn lửa, và của niềm tin rằng giáo dục có thể chữa lành chính mình.
Một mô hình dù được khởi xướng bằng thiện chí, nếu không có nguồn lực duy trì, sớm muộn cũng trở thành hình thức.
Đòn bẩy pháp lý – Bước ngoặt sau một thập kỷ loay hoay
Suốt 10 năm, tham vấn học đường ở Việt Nam giống như một con tàu không bánh lái – đi được nhưng không biết hướng về đâu.
Từ Thông tư 31/2017 đến Thông tư 33/2018, hai văn bản cùng tồn tại nhưng thiếu nhịp chung, khiến hàng ngàn trường học rơi vào cảnh “đứng giữa hai dòng nước”. Không biên chế, không ngân sách, không tiêu chuẩn nghề nghiệp – mọi nỗ lực chỉ dừng lại ở khẩu hiệu.
Và rồi, năm 2023 – một cột mốc mở ra hy vọng: Thông tư 20/2023/TT-BGDĐT chính thức bổ sung vị trí “Tư vấn học sinh” vào danh mục vị trí việc làm trong trường học.
Lần đầu tiên, nghề này có mã ngạch riêng, có tên gọi pháp lý, có vị thế trong hệ thống công lập.
Đây không chỉ là quyết định hành chính, mà là sự khẳng định triết lý giáo dục mới: chăm sóc cảm xúc học sinh là nhiệm vụ bắt buộc, không còn là phong trào tự phát.
Nhưng đó mới là bước khởi đầu. Đến tháng 10/2025, Bộ GD&ĐT ban hành Thông tư 18/2025/TT-BGDĐT, hợp nhất toàn bộ hai văn bản cũ, chính thức chấm dứt mười năm lúng túng trong triển khai. Với 24 điều khoản cụ thể, Thông tư 18 không chỉ “nói lại cho đúng”, mà quan trọng hơn là “làm lại cho chuẩn”. Văn bản này hợp nhất tổ chức theo hướng bắt buộc mỗi trường phải thành lập Tổ hoặc Bộ phận Tư vấn học đường và công tác xã hội, có lãnh đạo phụ trách, nhân viên tư vấn, giáo viên chủ nhiệm, nhân viên y tế và đại diện cha mẹ học sinh cùng tham gia.
Bên cạnh đó, cơ sở vật chất được yêu cầu bảo đảm đầy đủ, trong đó mỗi trường phải có phòng tư vấn riêng biệt, kín đáo, đáp ứng yêu cầu an toàn và bảo mật thông tin. Song song, quy trình làm việc cũng được chuẩn hóa, xác định rõ các bước tham vấn, chuyển tuyến và phối hợp liên ngành, tránh tình trạng tiếp nhận thông tin rồi “nghe xong để đó” như trước đây.
Đây là cuộc đại phẫu thể chế – dứt khoát, dứt điểm, và dứt ra khỏi vùng an toàn.
ThS. Khuất Thị Thảo, Giảng viên Học viện Phụ nữ Việt Nam, Giảng viên Kỹ năng mềm Trung tâm Kỹ năng mềm Sơn Tây. cho rằng:
“Những văn bản mới giống như đặt lại viên gạch đầu tiên cho một ngôi nhà đã quá lâu thiếu nền tảng. Khi cảm xúc của học sinh được bảo vệ bằng những quy định rõ ràng, các em sẽ không còn phải lớn lên trong im lặng hay chịu đựng một mình.”
Từ chính sách đến hành động – Khi con chữ phải hóa thành cuộc sống
Chính sách dù hay đến đâu cũng vô nghĩa nếu chỉ nằm trên giấy.
Muốn tái thiết thật sự, phải có hành động từ gốc rễ: con người, ngân sách và hệ thống vận hành.
Thứ nhất, về nhân lực, cần tuyển dụng chuyên viên tư vấn học đường chuyên trách tại mỗi trường. Không thể trông chờ mãi vào giáo viên kiêm nhiệm.
Các trường sư phạm, đại học KHXH&NV, đại học giáo dục cần mở rộng ngành “Tâm lý học đường”, tăng chỉ tiêu đào tạo, tạo mạng lưới thực hành có giám sát.
Mỗi chuyên viên phải có kiến thức về tâm lý lứa tuổi, trị liệu cơ bản, và kỹ năng xử lý khủng hoảng.
Thứ hai, về ngân sách, Bộ Tài chính và các địa phương cần phân bổ quỹ riêng cho công tác tham vấn học đường – tương tự như y tế học đường.
Không thể để hiệu trưởng “xin – cho” từng chiếc ghế hay rèm cửa cho phòng tư vấn.
Sức khỏe tinh thần của học sinh phải được nhìn nhận như một hạng mục đầu tư chiến lược, không phải chi phí phụ.
Thứ ba, về cơ chế phối hợp, hệ thống phải vận hành trên mô hình “ba chân kiềng”: Nhà trường – Gia đình – Cộng đồng.
Tư vấn học đường không thể làm một mình.
Cần mạng lưới chuyên gia hỗ trợ, cần sự đồng hành của y tế địa phương, đoàn thể, và cả các tổ chức xã hội.
Tại Vĩnh Phúc, mô hình “3 trong 1” đã được triển khai thí điểm: nhân viên y tế học đường phối hợp với chuyên viên tâm lý, sàng lọc học sinh có dấu hiệu bất thường, báo cáo cho hiệu trưởng và phụ huynh.
Sau 6 tháng, tỉ lệ học sinh có biểu hiện stress giảm 23%.
Tại Thanh Hóa, THPT Lương Đắc Bằng duy trì “Mạng lưới nóng”: học sinh, phụ huynh, giáo viên kết nối qua nhóm kín.
Bất cứ dấu hiệu bất ổn nào đều được phát hiện sớm và chuyển đến tổ tư vấn.
Thầy Phó hiệu trưởng chia sẻ:
“Chúng tôi không chờ chính sách xuống mới làm, mà coi mỗi học sinh là một cuộc sống cần bảo vệ.”
Những mô hình ấy chứng minh: hệ thống không vô vọng, chỉ cần con người thật sự muốn làm.
Khôi phục niềm tin – Khi học sinh dám bước vào phòng tư vấn
Một chính sách thành công không chỉ đo bằng văn bản, mà bằng ánh mắt học sinh khi dám bước vào phòng tư vấn.
Nhiều năm qua, học sinh Việt Nam ngại chia sẻ vì sợ bị phán xét, bị “báo lên trên”, bị bạn bè trêu chọc.
Bước chuyển từ “sợ bị công khai” (Kỳ 3) sang “dám nói ra” là hành trình của niềm tin – và đó chính là thước đo thành công của tái thiết.
Muốn khôi phục niềm tin, cần xây dựng văn hóa bảo mật và tôn trọng trong trường học.
Thông tin cá nhân của học sinh phải được bảo vệ bằng quy chế, không phải bằng cam kết miệng.
Người tư vấn phải hiểu rằng, mỗi lời học sinh nói ra là một mảnh tâm hồn được gửi gắm – mất bảo mật là mất tất cả.
Song song, nhà trường cần chuyển đổi tư duy từ “quản lý” sang “đồng hành”.
Không còn chuyện “mời phụ huynh” hay “ghi vào sổ đầu bài” khi học sinh có vấn đề tâm lý.
Thay vào đó, hãy học cách hỏi nhẹ nhàng: “Con có muốn cô giúp tìm người nói chuyện cùng không?”
Khi trường học trở thành nơi an toàn, học sinh mới dám yếu đuối.
Và khi học sinh dám yếu đuối, đó là lúc giáo dục bắt đầu mạnh mẽ.
Giáo viên – trụ cột của quá trình tái thiết
Sau những năm “tay không bắt giặc” (Kỳ 4), đội ngũ giáo viên xứng đáng được bước vào giai đoạn được trang bị, được hỗ trợ và được lắng nghe.
Thông tư 18/2025 quy định rõ: giáo viên chủ nhiệm, nhân viên y tế, tổng phụ trách đội – đều là thành viên của tổ tư vấn học đường.
Điều này vừa thể hiện tinh thần liên kết trong trường học, vừa khẳng định: giáo viên không đứng ngoài quá trình chữa lành.
Tuy nhiên, để họ thực sự đảm nhận vai trò ấy, cần hai điều kiện tiên quyết: Được đào tạo bài bản về kỹ năng lắng nghe, phát hiện sớm, xử lý tình huống; Được chăm sóc tinh thần định kỳ, tránh “kiệt sức nghề nghiệp” – một căn bệnh âm thầm đang lan rộng.
Một người thầy bình an sẽ tạo nên một thế hệ bình an. Từ chính sách đến văn hóa – Khi chữa lành trở thành cốt lõi của giáo dục.
Tái thiết tham vấn học đường không chỉ là sắp xếp lại bộ máy, mà là tái định nghĩa giá trị của giáo dục Việt Nam trong kỷ nguyên mới.
Giáo dục không chỉ dạy chữ, mà là hành trình chăm sóc cảm xúc và hình thành nhân cách.
Một xã hội khỏe mạnh bắt đầu từ những đứa trẻ được yêu thương đúng cách.
Hành trình của sự chung tay – Khi xã hội cùng góp sức
Không một chính sách nào có thể thành công nếu chỉ một ngành đơn lẻ thực hiện. Bộ GD&ĐT có thể ban hành văn bản, nhưng sự chữa lành cho những đứa trẻ chỉ thực sự thành hình khi cả xã hội cùng chung tay. Cha mẹ cần học cách lắng nghe con nhiều hơn, thay vì chỉ quen ra lệnh. Thay cho câu hỏi “Con được mấy điểm?”, có lẽ điều trẻ cần nghe là “Hôm nay con thấy vui không?”.
Doanh nghiệp và các tổ chức xã hội cũng có thể góp phần bằng việc hỗ trợ kinh phí xây dựng phòng tư vấn, tạo quỹ học bổng tâm lý hoặc tổ chức những chương trình bồi dưỡng kỹ năng sống. Báo chí, thay vì chỉ phản ánh các vụ việc đơn lẻ, có thể kể những câu chuyện của những con người đang nỗ lực tái thiết niềm tin cho trẻ em và cho cả cộng đồng. Và trên hết, mỗi người một hành động nhỏ – một ánh nhìn, một câu hỏi giản dị, một bàn tay chìa ra đúng lúc – đôi khi cũng đủ để giữ một sinh mạng trẻ ở lại với cuộc đời.
Theo TS. Hoàng Gia Trang, trường Đại học Giáo dục, ĐHQGHN thẳn thắn nói:
“Mỗi người lớn đều là một phần của môi trường giáo dục. Chỉ cần một mắt xích thờ ơ, một đứa trẻ có thể bị bỏ rơi.”
“Tâm an – học an” và lời kêu gọi từ trái tim
Tuyến bài này khép lại sau năm kỳ, nhưng hành trình tái thiết mới chỉ bắt đầu.
Từ những vụ án đau lòng, những chính sách chồng chéo, những nỗi sợ bị công khai, những thầy cô kiệt sức – tất cả gom lại thành một thông điệp duy nhất: phải xây lại từ gốc.
Xây lại bằng chính sách đúng, bằng nhân lực thật, bằng niềm tin mới.
Xây lại để trường học không còn là nơi gây tổn thương, mà là nơi chữa lành.
Xây lại để giáo viên không còn cô đơn, để học sinh không còn sợ hãi, để phụ huynh không còn bất lực.
Một ngày nào đó, trong căn phòng nhỏ đầy ánh sáng, một học sinh gõ nhẹ cửa và nói:
“Cô ơi, em muốn nói chuyện.”
Và người thầy mỉm cười, khẽ đáp:
“Ở đây, con an toàn rồi.”
Đó không phải giấc mơ – đó là tương lai mà chúng ta hoàn toàn có thể chạm tới, nếu chung tay tái thiết từ nền móng.
Tâm an – học an.
Vì một nền giáo dục nhân văn, biết yêu thương và được yêu thương.
Doãn Tài – Lan Anh