TLGD – Những bất cập khi giảng dạy các môn học tích hợp vẫn là những thách thức không nhỏ, nhất là đối với các cơ sở giáo dục ở vùng sâu, vùng xa, vốn đã có nhiều khó khăn, thiếu thốn, mặc dù đã được nhận sự đầu tư từ các chương trình chính sách của Nhà nước về giáo dục và đào tạo.
Dạy học tích hợp sẽ giúp học sinh phát huy được năng lực, phẩm chất của bản thân của mình một cách hiệu quả (Ảnh minh họa).
Sau 3 năm ngành Giáo dục triển khai chương trình Giáo dục phổ thông 2018 (GDPT). Chương trình đã bắt đầu được áp dụng từ năm học 2021-2022, hướng tới giúp học sinh giảm tải, phát triển khả năng tổng hợp, phát huy được năng lực của học sinh trong việc lĩnh hội và vận dụng kiến thức vào cuộc sống hàng ngày. Trong đó việc giảng dạy một số môn học tích hợp gồm: Lịch sử và Địa lý, môn Khoa học tự nhiên (tích hợp 3 môn: Hóa học, Sinh học, Vật lý).
Trên thực tế, việc triển khai dạy tích hợp, liên môn tại bậc THCS đang gặp rất nhiều vướng mắc. Bộ trưởng Bộ GD&ĐT Nguyễn Kim Sơn cho biết, dạy học tích hợp là điểm mới, điểm khó, vướng, nghẽn trong việc đổi mới chương trình giáo dục phổ thông thời gian qua. Căn cứ vào thực tế, Bộ GD&ĐT sẽ xem xét, quyết định điều chỉnh việc dạy các môn tích hợp ở bậc THCS theo hướng tốt hơn, hiệu quả hơn cho chương trình mới.
Những bất cập khi giảng dạy các môn học tích hợp vẫn là những thách thức không nhỏ, nhất là đối với các cơ sở giáo dục ở vùng sâu, vùng xa, vốn đã có nhiều khó khăn, thiếu thốn, mặc dù đã được nhận sự đầu tư từ các chương trình chính sách của Nhà nước về giáo dục và đào tạo.
Để việc dạy học tích hợp đem lại hiệu quả, các thầy cô giáo và học sinh trường miền núi đã và đang nỗ lực mỗi ngày khắc phục những khó khăn. Khi tình nguyện đến các bản vùng cao dạy chữ, mỗi “giáo viên vùng cao” đều mang theo một trái tim sẵn sàng hy sinh thầm lặng để cho con chữ được nảy mầm, sinh sôi trên những vùng đất khó. Họ chính là những viên gạch hồng đầu tiên, góp phần xây dựng sự nghiệp giáo dục – đào tạo các tỉnh miền núi phát triển dần tiến kịp với các tỉnh miền xuôi.
Đặc biệt tại vùng miền núi, vốn dĩ giáo dục khó khăn lại chồng chất khó tại các điểm trường vùng cao, tình trạng thiếu giáo viên và sự thiếu thốn về điều kiện học tập đã tồn tại nhiều năm, thì nay nỗi lo này lại càng nhân lên gấp bội.
Có thể nói, giáo viên vùng cao, đặc biệt là giáo viên “cắm bản” ở vùng cao, biên giới để “gieo chữ” mang tri thức đến cho học trò vùng sâu, vùng xa vẫn đang hằng ngày phải đối mặt với những hiểm nguy rình rập. Nhưng đã biết bao thế hệ giáo viên nỗ lực vượt qua mọi thử thách khắc nghiệt của thiên nhiên, khó khăn về điều kiện kinh tế – xã hội để gieo chữ trên non. Đặc biệt, tại các điểm trường vùng cao, tình trạng thiếu giáo viên và sự thiếu thốn về điều kiện học tập đã tồn tại nhiều năm, thì nay nỗi lo này lại càng nhân lên gấp bội. Để việc giáo dục đào tạo đáp ứng, phù hợp với yêu cầu đổi mới, hiện Bộ Giáo dục và Đào tạo đang khẩn trương nghiên cứu, tham khảo thêm các ý kiến của chuyên gia và sẽ sớm xem xét điều chỉnh việc dạy các môn tích hợp ở bậc trung học cơ sở, đảm bảo không để gây ảnh hưởng, xáo trộn đến việc triển khai chương trình phổ thông mới.
Ngoài ra, với đặc thù là những trường miền núi, tỷ lệ học sinh người DTTS đông, nhiều trường còn thiếu giáo viên, các thầy cô hầu như phải thêm giờ, thêm tiết, soạn nhiều bài hơn, vất vả hơn. Cùng với đó, những khó khăn về sử dụng thiết bị, ứng dụng công nghệ và kết nối Internet… cũng khiến các thầy, cô giáo gặp khó khăn khi làm chủ để có thể giảng dạy giúp học sinh theo kịp chương trình học tập. Trong bối cảnh đó, việc nâng cao chất lượng là điều hết sức khó khăn. Số giáo viên có thể đảm đương dạy trọn vẹn môn tích hợp không nhiều khiến phụ huynh học sinh băn khoăn, lo lắng. Trong điều kiện đội ngũ giáo viên hầu hết chỉ được đào tạo đơn môn nên việc triển khai dạy các môn tích hợp phần nào gây khó khăn cho chính giáo viên và các nhà trường.
Tuy nhiên, với yêu cầu nhiệm vụ, đội ngũ giáo viên và các nhà trường, trong đó có các trường học vùng cao đã nỗ lực khắc phục khó khăn trong giảng dạy các môn tích hợp.
“Nhiều cô giáo nói với chúng tôi, khó khăn vất vả bao nhiêu cũng không ngại vì đã gắn bó rồi, nhìn những ánh mắt tròn xoe, ngơ ngác mà không nỡ xa. Nhưng nỗi nhớ thương con nhỏ khắc khoải, lo mỗi khi con ốm, mẹ già ở nhà trở bệnh cũng trăn trở khôn nguôi” – PGS.TS Trần Xuân Nhĩ, nguyên Thứ trưởng Bộ GD&ĐT chia sẻ.
Năm học 2023 – 2024, được xem là năm học tăng tốc bởi hiện tại Chương trình giáo dục phổ thông mới đã triển khai ở các lớp 6,7,8 và năm sau sẽ về đích. Vậy nhưng, cho đến thời điểm này, việc tổ chức dạy học và việc triển khai các kỳ thi vẫn chưa khỏi lúng túng.
“Giám đốc Sở GD-ĐT tỉnh Thanh Hoá Trần Văn Thức nêu ý kiến: Điều này dẫn tới khi triển khai, nhiều nhà trường, giáo viên còn lúng túng, khó khăn trong xây dựng kế hoạch giảng dạy, xếp thời khóa biểu, khi giảng dạy trên lớp, thực hiện các bài kiểm tra định kỳ, ghi số điểm, ghi số đầu bài, ghi học bạ,… Giáo viên dạy đơn môn chỉ qua khoá đào tạo, bồi dưỡng đảm đương 3 phân môn khó đảm bảo chất lượng, đặc biệt là những kiến thức chuyên sâu. Bên cạnh đó là tình trạng thiếu, thừa giáo viên cục bộ nên không thể bố trí giảng dạy đúng theo logic của môn học.
Để thực hiện dạy tích hợp ở cấp THCS hiệu quả hơn, tôi cho rằng các chuyên gia cần có sự khảo sát, nghiên cứu, phân tích, đánh giá kỹ lưỡng về chương trình, sách giáo khoa, thực tế dạy học tích hợp ở các địa phương để có sự điều chỉnh cho phù hợp thực tế. Các trường, khoa sư phạm cần tăng cường đào tạo các ngành Khoa học tự nhiên, Lịch sử và Địa lý đủ về số lượng, đảm bảo về chất lượng (tránh tuyển sinh ồ ạt không đảm bảo chất lượng). Trước mắt, khi chưa có lực lượng giáo viên dạy tích hợp được đào tạo bài bản, có thể chỉ dạy tích hợp ở các khối lớp 6 và 7; còn khối lớp 8 và đặc biệt là lớp 9 vẫn nên dạy học theo phân môn. Bố trí giáo viên dạy các phân môn của môn tích hợp theo đúng chuyên môn được đào tạo để đảm bảo yêu cầu cần đạt của từng phân môn.
Tiếp tục có sự nghiên cứu, điều chỉnh về chương trình, sách giáo khoa các môn học tích hợp để các nội dung được biên soạn tăng tính tích hợp; cần có các chuyên gia để đào tạo, bồi dưỡng, tập huấn cho cán bộ quản lý, giáo viên về dạy học tích hợp; tiếp tục nâng cao nhận thức của giáo viên, học sinh và toàn xã hội về ích lợi của dạy học tích hợp”.
Giám đốc Sở GD-ĐT tỉnh Thanh Hoá Trần Văn Thức.
“Học sinh gặp khó khăn rất nhiều khi các em phải “chạy”, lúc bên lĩnh vực Hoá là bài một, lúc lại sang lĩnh vực Lý ở bài hai mấy, hoặc lĩnh vực Sinh lại ở bài bốn mấy chẳng hạn”, giáo viên gần 30 năm công tác trong nghề dạy học với bộ môn Hoá, cô Nguyễn Thị Thủy Thu trường THCS Thanh Thủy, Phú Thọ chia sẻ.
Thầy giáo Lại Sĩ Hưng, Trường THCS Thành Vinh (Thạch Thành): Môn Khoa học tự nhiên chủ yếu ghép cơ học, là phép tính cộng giữa các môn Hóa học, Sinh học và Vật lý, chưa thể hiện rõ tính tích hợp, liên môn. Chương trình các môn học này chưa có sự tích hợp tương ứng với tên gọi môn. Giáo viên dạy đơn môn dù được tập huấn, bồi dưỡng nhưng vẫn chưa đáp ứng được giảng dạy có chất lượng các bộ môn tích hợp này.
Phó Trưởng phòng GD&ĐT huyện Quảng Xương – Thanh Hóa cô Mai Thị Hương chia sẻ “Một khi các trường chưa có giáo viên tích hợp vẫn phải phân công một môn học mà có tới 2 – 3 thầy, cô đảm nhiệm, cùng với đó cơ sở vật chất gặp khó khăn, đội ngũ giáo viên thiếu thì chất lượng các môn học này sẽ là một thách thức. Chủ trương tích hợp mà giảng dạy vẫn phải chia ra từng phân môn thì mục tiêu nâng cao chất lượng giáo dục sẽ là rất khó.
Theo cô Nguyễn Thị Nguyệt, giáo viên Trường THCS Trới, TP. Hạ Long, Quảng Ninh thì việc bồi dưỡng lấy chứng chỉ hiện vẫn mang tính chất hợp thức hóa, còn bản chất vấn đề là giáo viên khó khăn trong truyền thụ tri thức, không chuyên sâu, nhiều nội dung chỉ dạy theo sách giáo khoa. “Tôi cho rằng việc tích hợp hiện chỉ giống như lắp ghép các môn vào một cuốn sách, chưa thể hiện được tính hiệu quả khi thực hiện. Điều này gây khó khăn cho giáo viên và cả học sinh khi dạy và học”.
Thầy Đinh Đức Hiền, Tổ trưởng Tổ tự nhiên THCS & THPT, Trường Phổ thông liên cấp FPT Bắc Giang cho rằng, trong sách giáo khoa hiện nay, chủ đề về tích hợp còn ít, gần như là tổng hợp các môn đơn lẻ lại. Nếu đặt nặng cho giáo viên đó là môn tích hợp và bắt giáo viên “bơi” sẽ là điều rất khó. Theo thầy Hiền, muốn triển khai môn tích hợp tốt, cần cho giáo viên thời gian.
Ông Đỗ Tường Hiệp PGĐ sở GD&ĐT Đak Lak nhìn nhận, khó khăn trong triển khai dạy học tích hợp nằm ở 3 vấn đề: nhận thức về đổi mới, đội ngũ và cơ sở vật chất. Theo đó, vấn đề nhận thức của đội ngũ nhà giáo, học sinh, phụ huynh học sinh và toàn xã hội về dạy tích hợp vẫn là thách thức vì nhiều người đã quen với cái cũ, tâm lý lo ngại cái mới.
Cô giáo Hoàng Thị Bích, Trường Tiểu học và THCS Thạch Tân (Thạch Thành, Thanh Hóa) khẳng định: “Sẽ rất khó đảm bảo để dạy tốt ở cả 2 hoặc 3 phân môn đối với các môn học mới như Lịch sử và Địa lý hay Khoa học tự nhiên mà Chương trình GDPT 2018 đang áp dụng”.
Ông Vũ Đức Thọ, Phó Giám đốc Sở GD&ĐT tỉnh Nam Định cho biết, khi thực hiện dạy chương trình GDPT 2018, trong đó có các môn tích hợp, địa phương gặp nhiều khó khăn như: Thừa thiếu giáo viên cục bộ; thiếu trang thiết bị dạy học; đội ngũ giáo viên lớn tuổi với sức ì lớn, ngại đổi mới. Trường học gặp khó cả sắp xếp thời khoá biểu lẫn việc kiểm tra đánh giá khi 3 giáo viên cùng dạy học 1 môn. Tuy nhiên, hiện địa phương dần thích ứng theo hướng dẫn mới. Trong đó, cách bố trí dạy học các môn tích hợp là căn cứ số lượng giáo viên hiện có, chuyên môn đã được đào tạo để phân lớp. Có nơi, giáo viên dạy song song 2 phân môn, có nơi đã dạy được cả 3 phân môn. Và để làm được điều này, Sở GD&ĐT Nam Định đã tổ chức tập huấn đội ngũ, sắp xếp biệt phái giáo viên từ trường này sang trường khác. Toàn tỉnh có 182 giáo viên biệt phái dạy học các môn tích hợp, đảm bảo thực hiện chương trình. Qua theo dõi cho thấy, học sinh được học tích hợp, có kiến thức ứng dụng thực tế.
Theo PGS.TS Chu Cẩm Thơ, Trưởng Ban nghiên cứu đánh giá Giáo dục, Viện Khoa học Giáo dục Việt Nam, nguyên nhân chính là điều kiện dạy học chưa đảm bảo. Bởi hiện hầu hết các trường chưa được trang bị đầy đủ thiết bị dạy học, dẫn đến tình trạng giáo viên và học sinh phải dạy chay, học chay, chưa được làm thí nghiệm hay thực hành, vì vậy không thể hình dung thế nào là tích hợp.
Bên cạnh điều kiện dạy và học chưa được đảm bảo, vấn đề nhân lực dạy tích hợp, cũng là một bài toán khó mà các trường vẫn còn đang loay hoay tìm lời giải. Đội ngũ giáo viên đào tạo đơn môn, không dễ gì đứng lớp dạy kiến thức 3 môn liên tiếp, với kiến thức tích hợp chuyên sâu. Và dù rằng có bồi dưỡng, tập huấn, thì trong thời gian ngắn, thầy cô giáo cũng chưa thể đủ tự tin đứng lớp, với kiến thức của những bộ môn trái ngành đào tạo. Tuy nhiên, để đáp ứng yêu cầu của chương trình giáo dục phổ thông 2018 thì ngoài đầu tư về cơ sở vật chất, trang thiết bị, cần có thời gian để đào tạo, bồi dưỡng, bổ sung đội ngũ giáo viên nhằm đáp ứng với yêu cầu của chương trình giáo dục mới.
Thầy Vũ Khắc Ngọc, giáo viên Hệ thống giáo dục Học mãi cho rằng: “Không thể có ngay hàng trăm ngàn giáo viên mới để thay thế, cũng không thể thay thế bằng cách cho cả trăm ngàn giáo viên nghỉ việc. Do đó, chỉ có phương án là giáo viên phải thông suốt để bắt nhịp với đổi mới”. Theo thầy Ngọc, nguyên nhân dạy học tích hợp không hiệu quả thời gian qua là do tập huấn đội ngũ tương đối hình thức, chưa hiệu quả. Chương trình mới nhưng mỗi tỉnh cử đội ngũ cốt cán đi tập huấn trong thời gian ngắn sau đó về tập huấn lại cho đội ngũ ở cơ sở. Kiến thức cũng theo từng cấp bị rơi rụng hoặc “tam sao thất bản”.
PGS.TS Phạm Xuân Quế – Trường ĐH Sư phạm Hà Nội, Chủ tịch Hội Giảng dạy Vật lí (Hội Vật lí Việt Nam) – đề xuất, cần hoàn thiện cơ sở lí luận về “Tổ chức dạy học phát triển và đánh giá sự phát triển năng lực của học sinh phổ thông”. Theo ông cần xây dựng lộ trình phát triển mức năng lực chuyên môn của học sinh trong suốt Chương trình giáo dục phổ thông ở từng cấp học với 3 năng lực chung nêu trong Chương trình Giáo dục phổ thông 2018. Cùng với đó, cần chuẩn hóa phương pháp đánh giá mức năng lực (hoặc năng lực thành phần).
PGS.TS Phạm Xuân Quế (ngoài cùng bên phải).
“Chúng ta cần nhìn nhận thẳng thắn vào những vấn đề còn tồn tại trong quá trình triển khai, để có những đề xuất về định hướng điều chỉnh và phát triển chương trình”- GS.TS Lê Anh Vinh nói.
Trưởng phòng Giáo dục trung học, Sở GD&ĐT TP Hồ Chí Minh ông Lê Duy Tân cũng cho rằng: Hướng dẫn của Bộ GD&ĐT đã thực sự cởi trói cho các cơ sở giáo dục, tạo điều kiện để cơ sở giáo dục được chủ động tổ chức giảng dạy các môn tích hợp theo nhiều cách khác nhau phù hợp với điều kiện thực tế.
Trao đổi về vấn đề dạy học tích hợp thế nào cho hiệu quả, PGS.TS Chu Cẩm Thơ, Trưởng ban Nghiên cứu kết quả giáo dục, Viện Khoa học giáo dục Việt Nam, cho biết, hầu hết các chương trình tiên tiến trên thế giới đối với giáo dục phổ thông hiện nay chọn cách dạy học tích hợp. Nội dung dạy học tích hợp hay môn học tích hợp sẽ không thực sự hiệu quả, nếu cách dạy của giáo viên không thay đổi và điều kiện dạy học không được đảm bảo. Bà cho rằng, cần quyết liệt đầu tư hạ tầng, trang thiết bị cho giáo viên. Đặc biệt, tạo niềm tin, động lực cho học sinh và giáo viên về ý nghĩa của việc dạy học tích hợp.
Từ thực tế hiện nay, phần đông các trường học trên địa bàn các tỉnh thành đều đưa ra giải pháp nhiều giáo viên dạy môn tích hợp và đây cũng là cách sắp xếp hợp lý trong hoàn cảnh hiện tại, khi các giáo viên dạy đơn môn chưa kịp học thêm hay bồi dưỡng thêm về dạy tích hợp. Để gỡ khó trong dạy học môn tích hợp, mỗi thầy cô giáo phải là người giữ vai trò quan trọng trong việc chuyển tải tinh thần của chương trình GDPT mới tới các em học sinh. Điều này đòi hỏi sự nỗ lực, chủ động, tâm huyết của các trường, các thầy cô giáo trong việc cần thay đổi tư duy, phương pháp giảng dạy; bồi dưỡng năng lực thường xuyên, tìm tòi, nghiên cứu kiến thức, tránh tình trạng đối phó. Mỗi thầy cô giáo phải thay đổi tư duy, phương pháp giảng dạy, phải nắm rõ chương trình, mục tiêu, chuẩn đầu ra của môn học. Các trường học vẫn thường xuyên tổ chức các buổi sinh hoạt tổ chuyên môn cho giáo viên, để chia sẻ kinh nghiệm, phương pháp giảng dạy môn tích hợp nhằm giúp các thầy cô và nhà trường tháo gỡ những khó khăn mà đơn vị mình gặp phải và có giải pháp nâng cao chất lượng cho môn học này. Máy tính, dữ liệu điện tử, giáo án điện tử, hồ sơ điện tử quản lý nhật trình lên lớp… được giáo viên sử dụng thành thạo, nhiều phương pháp học tập tích cực được sử dụng trong các tiết dạy đã giúp học sinh hứng thú, hăng say trong các giờ học. Việc tổ chức sinh hoạt chuyên môn theo hướng nghiên cứu bài học đảm bảo đủ các bước: Xây dựng bài học minh họa; tổ chức dạy học minh họa và dự giờ; phân tích bài học; vận dụng kết quả sinh hoạt chuyên môn vào bài học hằng ngày.
GS.TS Lê Anh Vinh – Viện trưởng Viện Khoa học Giáo dục Việt Nam.
Hy vọng với sự quan tâm, chỉ đạo sát sao của cấp ủy, chính quyền và ngành chức năng, cùng với sự nỗ lực của cán bộ, giáo viên, HS toàn ngành, trong những năm học tới đây ngành giáo dục của cả nước nói chung và ngành giáo dục của Thanh Hóa nói riêng sớm tìm ra giải pháp tối ưu nhất, khắc phục những hạn chế, thực hiện thắng lợi chương trình Dạy – học tích hợp: Giúp học sinh phát triển năng lực, hội nhập Quốc tế, góp phần phát triển toàn diện, bền vững sự nghiệp GD&ĐT cả nước nói chung và tỉnh nhà nói riêng, xứng đáng với niềm tin yêu, mong đợi của Đảng bộ, chính quyền và Nhân dân các dân tộc trong tỉnh.
Lê Hoa / Tạp chí in Số chuyên đề tháng 6/2024