TLGD – Chủ trương sáp nhập trường, điểm trường học nhằm tinh gọn mạng lưới, sử dụng hiệu quả nguồn lực, nâng cao chất lượng giáo dục là một định hướng lớn, đúng đắn và rất cần thiết trong bối cảnh đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục hiện nay. Trong điều kiện dân số biến động, quy mô học sinh tại nhiều địa phương ngày càng giảm, việc tổ chức lại hệ thống trường lớp được xem là giải pháp tất yếu nhằm hướng tới nền giáo dục tinh gọn, hiệu quả và bền vững.
Tuy nhiên, tại các địa phương miền núi, vùng đồng bào dân tộc thiểu số, nơi điều kiện kinh tế – xã hội còn nhiều khó khăn, quá trình triển khai chủ trương sáp nhập trường, điểm trường đang bộc lộ không ít vướng mắc, bất cập. Thực tiễn cho thấy, nếu thiếu sự chuẩn bị đồng bộ về cơ sở vật chất, chính sách hỗ trợ và lộ trình phù hợp, việc sáp nhập có thể tạo ra những áp lực lớn đối với nhà trường, giáo viên, học sinh và phụ huynh, thậm chí làm nảy sinh những hệ lụy ngoài mong muốn.
Nhiều điểm trường lẻ còn tồn tại trong điều kiện khó khăn
Hiện nay, tại nhiều địa bàn miền núi, các điểm trường lẻ vẫn đang được duy trì trong điều kiện quy mô nhỏ, số lượng học sinh ít. Nguyên nhân chủ yếu xuất phát từ mật độ dân cư thưa thớt, địa bàn cư trú phân tán và thực tế số trẻ trong độ tuổi đến trường ở nhiều thôn, bản có xu hướng ngày càng giảm theo thời gian.
Trong khi đó, điều kiện cơ sở vật chất tại các điểm trường lẻ phần lớn còn nhiều hạn chế. Nhiều điểm trường chỉ đảm bảo tối thiểu các phòng học văn hóa; thiếu nghiêm trọng phòng học bộ môn, phòng chức năng, thư viện, phòng tin học, phòng nghệ thuật. Trang thiết bị dạy học còn thiếu thốn, lạc hậu, chưa đáp ứng yêu cầu đổi mới chương trình và phương pháp dạy học theo Chương trình Giáo dục phổ thông 2018.
Đặc biệt, phần lớn các điểm trường lẻ chưa có điều kiện tổ chức ăn, ở tập trung cho học sinh bán trú. Điều này ảnh hưởng trực tiếp đến việc duy trì sĩ số, tổ chức học tập hai buổi/ngày cũng như chăm sóc, nuôi dưỡng học sinh, nhất là ở các địa bàn vùng sâu, vùng xa.
Bên cạnh những khó khăn về cơ sở vật chất, điều kiện địa lý cũng là rào cản lớn. Địa hình núi cao, chia cắt, giao thông đi lại khó khăn, khí hậu khắc nghiệt, thiên tai diễn biến phức tạp đã và đang tác động trực tiếp đến công tác tổ chức dạy và học, cũng như đời sống kinh tế – xã hội của người dân địa phương.
Khoảng cách chất lượng giáo dục giữa điểm chính và điểm lẻ
Từ thực tiễn nhiều năm làm công tác quản lý tại các trường tiểu học vùng khó khăn, miền núi, có nhiều điểm trường lẻ, có thể nhận thấy một thực tế đáng trăn trở: chất lượng giáo dục tại các điểm trường lẻ vẫn còn khoảng cách khá lớn so với điểm trường chính.
Trước hết, điều kiện cơ sở vật chất và trang thiết bị dạy học chưa đáp ứng yêu cầu là nguyên nhân trực tiếp ảnh hưởng đến chất lượng học tập của học sinh. Dù nhiều nhà trường và địa phương đã rất nỗ lực quan tâm đầu tư, song do nguồn lực còn hạn chế, mức độ đầu tư chưa đồng bộ, chưa tạo được môi trường học tập đầy đủ, hiện đại cho học sinh tại các điểm trường lẻ.
Môi trường giao tiếp, học tập và chia sẻ của học sinh tại các điểm trường này cũng rất hạn hẹp. Do số lượng học sinh ít, các em chủ yếu sinh hoạt, học tập trong phạm vi một thôn bản nhỏ, ít có cơ hội giao lưu, trao đổi, mở rộng hiểu biết và rèn luyện kỹ năng xã hội. Nhiều em gần như chỉ tiếp cận những thông tin quen thuộc, xoay quanh đời sống sinh hoạt hằng ngày của cộng đồng nơi mình sinh sống.
Việc tổ chức dạy học các môn tự chọn, môn năng khiếu như Tiếng Anh, Tin học, Mỹ thuật, Âm nhạc, Thể dục… tại các điểm trường lẻ gặp rất nhiều khó khăn. Không chỉ thiếu phòng học và trang thiết bị, mà việc bố trí giáo viên chuyên trách giảng dạy các môn này đến tất cả các điểm trường cũng là bài toán nan giải. Trên thực tế, giáo viên các bộ môn phải di chuyển “chạy xô” từ điểm trường chính sang điểm trường lẻ, có nơi quãng đường trên 3km, thậm chí xa hơn, ảnh hưởng không nhỏ đến thời gian, sức khỏe và chất lượng giảng dạy.
Các hoạt động giáo dục ngoài giờ lên lớp tại điểm trường lẻ cũng còn nhiều hạn chế. Khoảng cách về điều kiện tổ chức hoạt động giữa điểm trường chính và điểm trường lẻ là khá rõ. Có những điểm trường, học sinh gần như không được tham gia đầy đủ các hoạt động khai giảng, tổng kết năm học đúng nghĩa; các hoạt động tập thể, trải nghiệm, kỹ năng sống đôi khi chỉ mang tính hình thức, chiếu lệ.
Sáp nhập điểm trường – xu hướng tất yếu trong phát triển giáo dục
Từ những thực tiễn nêu trên, có thể thấy việc sáp nhập các điểm trường có quy mô nhỏ về điểm trường trung tâm là yêu cầu tất yếu. Việc này nhằm đảm bảo tốt hơn các điều kiện học tập, vui chơi, sinh hoạt cho học sinh; tạo sự công bằng trong hưởng thụ giáo dục; đồng thời thuận lợi cho việc đầu tư trường lớp theo hướng tập trung, bài bản và hiện đại.
Sáp nhập điểm trường không chỉ góp phần tinh gọn mạng lưới, sử dụng hiệu quả đội ngũ giáo viên, định mức biên chế và cơ sở vật chất, mà còn được kỳ vọng sẽ trở thành “đòn bẩy” giúp giáo dục miền núi, vùng khó khăn từng bước khởi sắc. Đây cũng là giải pháp nhằm đảm bảo quyền học tập của học sinh, hướng tới công bằng trong an sinh giáo dục.
Tuy nhiên, thực tiễn triển khai tại nhiều địa phương cho thấy, quá trình sáp nhập điểm trường không hề đơn giản. Nếu không có sự chuẩn bị kỹ lưỡng và giải pháp phù hợp, chủ trương đúng đắn này có thể gặp phải sự e ngại, thậm chí phản ứng từ phụ huynh và cộng đồng dân cư.
Từ thực tiễn Trường Tiểu học Chi Khê, xã Con Cuông, Nghệ An
Trường Tiểu học Chi Khê, xã Con Cuông, tỉnh Nghệ An là đơn vị thuộc khu vực I, vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi. Năm học 2025 – 2026, nhà trường có tổng số 19 lớp với 464 học sinh, gồm 1 điểm trường chính và 2 điểm trường lẻ.
Trong đó, điểm trường chính có 304 học sinh/12 lớp; điểm trường lẻ Liên Đình có 35 học sinh/2 lớp; điểm trường lẻ Lam Khê có 126 học sinh/5 lớp.
Hiện nay, điểm trường lẻ Liên Đình vẫn tiếp tục được duy trì dạy học. Tuy nhiên, để tinh gọn mạng lưới và đảm bảo điều kiện dạy – học tốt hơn, trong năm học tới, nhà trường tiếp tục phải vận động phụ huynh sáp nhập điểm trường này về điểm trường chính. Điều này đồng nghĩa với việc sẽ phát sinh thêm nhiều khó khăn mới.
Khó khăn lớn nhất của nhà trường hiện nay là điều kiện cơ sở vật chất tại điểm trường chính chưa thể đáp ứng khi sáp nhập điểm lẻ. Nếu thực hiện sáp nhập, điểm trường chính sẽ thiếu phòng học và các phòng chức năng, ảnh hưởng đến việc tổ chức dạy học và các hoạt động giáo dục toàn diện.
Đối với điểm trường lẻ Lam Khê, cơ sở vật chất đã xuống cấp. Tuy nhiên, nếu sáp nhập về điểm trường chính, học sinh phải đi quãng đường hơn 5km, trong đó có đoạn phải qua sông, tiềm ẩn nhiều nguy cơ mất an toàn, đặc biệt vào mùa mưa lũ. Bên cạnh đó, nhà trường chưa đủ điều kiện về cơ sở vật chất để tổ chức bán trú cho học sinh.
Đáng chú ý, 100% học sinh tại các điểm trường này là người dân tộc thiểu số, đời sống phụ huynh còn rất nhiều khó khăn. Tuy nhiên, do địa bàn thuộc khu vực I, học sinh không được hưởng các chính sách hỗ trợ tiền ăn, ở như học sinh vùng khu vực II, khu vực III. Đây là rào cản rất lớn trong việc vận động phụ huynh đồng thuận sáp nhập điểm trường.
Cần lộ trình phù hợp và chính sách hỗ trợ đồng bộ
Thực tế cho thấy, chủ trương sáp nhập trường, điểm trường là chủ trương lớn, đúng đắn và rất cần thiết. Tuy nhiên, quá trình triển khai nếu thiếu lộ trình phù hợp, thiếu sự chuẩn bị đồng bộ về cơ sở vật chất, chính sách hỗ trợ và điều kiện đảm bảo an toàn cho học sinh thì sẽ khó đạt được mục tiêu đề ra.
Các nhà trường ở vùng miền núi, vùng dân tộc thiểu số mong nhận được sự quan tâm, hỗ trợ kịp thời từ Đảng, Nhà nước và các cấp có thẩm quyền; sự vào cuộc quyết liệt của chính quyền địa phương trong đầu tư cơ sở vật chất, giao thông, bán trú và các chính sách an sinh giáo dục phù hợp với đặc thù vùng miền.
Bên cạnh đó, sự đồng thuận, chung tay góp sức của phụ huynh học sinh và nhân dân địa phương cũng đóng vai trò hết sức quan trọng. Chỉ khi những khó khăn đặc thù được thấu hiểu, chia sẻ và tháo gỡ một cách căn cơ, tính nhân văn và ý nghĩa to lớn của chủ trương sáp nhập trường, lớp học mới thực sự phát huy hiệu quả trong thực tiễn.
NGUYỄN THỊ CHÂU LOAN
(Hiệu trưởng Trường Tiểu học Chi Khê, xã Con Cuông, Nghệ An)